Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2009

«Στην ουσία αυτό που είδαμε ήταν η γέννηση του φαύλου κύκλου του άγχους»



Τις δομές του εγκεφάλου «χτυπάει» το στρες

Ακόμη και τη δομή του εγκεφάλου μπορεί να αλλάξει το χρόνιο στρες, δημιουργώντας νέες συνδέσεις στα νευρωνικά δίκτυα του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να «χτυπάει» ακόμη και στο κέντρο λήψης αποφάσεων.

Σε προηγούμενες μελέτες έχει αποδειχθεί ότι το χρόνιο στρες προκαλεί υπέρταση, σκληραίνει τις αρτηρίες, αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, κατάθλιψης, ακόμα και αλτσχάιμερ και κάνει το άτομο αντικοινωνικό.

Σε πρόσφατο δημοσίευμα, όμως, των «Νιου Γιορκ Τάιμς» αναφέρεται η δύναμη του άγχους, όπως παρουσιάστηκε από τα αποτελέσματα επιστημονική μελέτης.

Ο Νούνο Σούζα του Ερευνητικού Ινστιτούτου Επιστημών Υγείας και ζωής στο Πανεπιστήμιο Μίνιο της Πορτογαλίας και οι συνεργάτες διαπίστωσαν ότι ποντίκια που χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα έχασαν την… πονηριά τους και επαναλάμβαναν κάποιες συμπεριφορές, όπως παραδείγματος χάριν πατούσαν ένα μοχλό διαρκώς για να λαμβάνουν τροφή ενώ δεν πεινούσαν.

Όπως διαπίστωσαν οι ειδικοί, ελέγχοντας τα ποντίκια με ειδικά εγκεφαλογραφήματα, οι διαφορές της συμπεριφοράς τους αντιστοιχούσαν σε αλλαγές στα νευρωνικά τους κυκλώματα.

Οι περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονταν με την ικανότητα λήψης αποφάσεων και την προσπάθεια επίτευξης κάποιου στόχου φαινόταν να έχει συρρικνωθεί.

Αντιθέτως είχε αυξηθεί η έκταση των περιοχών που συνδέονταν με τη δημιουργία εθισμού. Δηλαδή, τα τρωκτικά πλέον είχαν την προδιάθεση να κάνουν διαρκώς τα ίδια πράγματα, να τρέχουν σε γύρους χωρίς αρχή και τέλος και αδυνατούσαν να αναζητήσουν λύσεις που θα μπορούσαν να διευκολύνουν τη ζωή τους ή να την κάνουν πιο ευχάριστη.

«Οι συμπεριφορές γίνονταν συνήθειες στα στρεσαρισμένα πειραματόζωα με πολύ μεγαλύτερη ευκολία από ό,τι στα πειραματόζωα που χρησιμοποιήθηκαν ως ομάδα ελέγχου. Μάλιστα αυτά τα ποντίκια που έπασχαν από άγχος δεν μπορούσαν να ανακτήσουν άλλες συμπεριφορές που ήταν προτιμητέες για την επίτευξη κάποιου στόχου» ανέφερε ο δρ Σούζα. «Στην ουσία αυτό που είδαμε ήταν η γέννηση του φαύλου κύκλου του άγχους» κατέληξε.

Οι ερευνητές για να προκαλέσουν χρόνιο άγχος στα πειραματόζωα τα εξέθεταν επί τέσσερις εβδομάδες σε διαφορετικούς παράγοντες στρες, ήπια ηλεκτροσόκ, τα έκλειναν σε κλουβιά με άλλα πιο δυνατά και κυρίαρχα ποντίκια, διέκοπταν για μεγάλα διαστήματα την πρόσβασή τους στο νερό ή τα βουτούσαν σε αυτό.

Στη συνέχεια συνέκριναν τα χρονίως στρεσαρισμένα ζώα με άλλα πειραματόζωα που δεν είχαν στρες.

Τα ποντίκια που έπασχαν από χρόνιο στρες μπορούσαν να μάθουν νέες ασκήσεις, όπως να πατούν ένα μοχλό για να λάβουν λίγη τροφή ή λίγο ζαχαρόνερο, αλλά είχαν δυσκολία να αποφασίσουν πότε έπρεπε να σταματήσουν να πατάνε τον μοχλό.

Αντίθετα τα φυσιολογικά ποντίκια το αποφάσιζαν με ευκολία.

Έπειτα από «διακοπές» διάρκειας τεσσάρων εβδομάδων σε ένα περιβάλλον απελευθερωμένο από στρεσογόνους παράγοντες τα ποντίκια που έπασχαν από χρόνιο άγχος είχαν ξαναβρεί τις ισορροπίες τους και είχαν ανακτήσει όλες τις ικανότητές τους.

Μπορούσαν να βρουν καινούργιους τρόπους για να πετύχουν αυτό που ήθελαν και να μπορούν να ξεχωρίσουν τις διάφορες καταστάσεις, ενώ δεν έκαναν άσκοπες επαναληπτικές κινήσεις.

Οι ατροφικές ενώσεις των συνάψεων στις πιο σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου, όπως π. χ. τον προμετωπιαίο φλοιό, είχαν αποκτήσει και πάλι το φυσιολογικό τους μέγεθος, ενώ είχαν υποχωρήσει οι δενδρίτες στην περιοχή που ευθύνεται για τη δημιουργία έξεων.

Δεν παραδεχόμαστε ότι έχουμε πρόβλημα

Ο Ρόμπερτ Σαπόλσκι, νευροβιολόγος και ειδικός στο στρες, της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ επισημαίνει ότι πολύ συχνά το άγχος, εφόσον είναι έντονο, «μεταβάλλεται σε σκοτεινό τούνελ από το οποίο όχι μόνο αδυνατούμε να βγούμε, αλλά όσο προσπαθούμε βυθιζόμαστε περισσότερο».

«Η αλήθεια είναι ότι δεν τα καταφέρνουμε καθόλου καλά στην αναγνώριση του προβλήματος. Με μεγάλη δυσκολία καταλαβαίνουμε πότε οι μηχανισμοί αντιμετώπισης του άγχους που διαθέτουμε δεν κάνουν τη δουλειά τους. Γι’ αυτό σε πολλές περιπτώσεις επαναλαμβάνουμε τις ίδιες συμπεριφορές αντί να δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο» εξηγεί ο Αμερικανός ειδικός.

Σίγουρα η επιμονή είναι αρετή και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο κάθε επιτυχίας στη ζωή. Όταν, όμως, το παρακάνουμε, αυτή η αρετή μεταβάλλεται απλά σε ανεξέλεγκτη επανάληψη των ίδιων και των ίδιων που καταλήγουν σε ένα φαύλο κύκλο άγχος και αποτυχίας.

«Αν προσπαθήσω τώρα να κατακτήσω τον κόσμο του σύγχρονου χορού, έπειτα από μερικές απορρίψεις και αποτυχίες θα αντιληφθώ ότι πρέπει να εξασκηθώ περισσότερο» εξηγεί ο δρ Σ
απόλσκι, συγγραφέας του «Γιατί οι ζέβρες δεν παθαίνουν έλκος. Μετά την εκατομμυριοστή απόρριψη ίσως θα πρέπει να καταλάβω ότι ο χορός δεν είναι μια επαγγελματική οδός που θα πρέπει να ακολουθήσω. Μόνο τότε θα μπορέσω να αρχίσω κάτι καινούργιο».

Ευτυχώς, οι συμπεριφορές που συνδέονται με το χρόνιο άγχος μπορούν να αλλάξουν εύκολα.

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Science».

επιμέλεια: Γιάννης Δεβετζόγλου
Πηγή : Web Only
Δημοσίευση: 30-9-2009,






Το άγχος και η πίεση που συνήθως αποδίδεται στους έντονους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής δεν είναι αποκλειστικά ανθρώπινο «προνόμιο».

Ο Ρόμπερτ Σαπόλσκι, ειδικός σε θέματα φυσιολογίας, υποστηρίζει ότι τα ευρήματα των ερευνών του σε κοινότητες μπαμπουίνων πιθανώς να φανερώσουν τρόπους περιορισμού των βλαβερών συνεπειών της σύγχρονης ζωής. Η ανάπτυξη φιλικών δεσμών, παραδείγματος χάριν, ενδεχομένως να παρέχει τον τρόπο αποφυγής των μακροπροθέσμων στρεσογόνων παραγόντων.

Ο Σαπόλσκι υποστηρίζει ότι η ζωή των μπαμπουίνων έχει πολλές αναλογίες με τη δική μας. Οι κοινότητές τους, όπως ακριβώς οι δυτικές κοινωνίες, σπανίως κινδυνεύουν από λιμό, πανώλη ή σαρκοβόρα ζώα και έτσι τα συμπαθή ζώα εφευρίσκουν λόγους ώστε να αποκτήσουν άγχος.

Δεν το αντιμετωπίζουν

Ο επιστήμονας υποστηρίζει ότι κατάφερε να εντοπίσει μπαμπουίνους που ανήκουν στον «Τύπο Α», δηλαδή, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το άγχος, γεγονός που τον οδηγεί στην πεποίθηση ότι υπάρχουν τρόποι ώστε να εντοπιστούν και οι άνθρωποι με την ίδια αδυναμία.

Ο δρ Σαπόλσκι πιστεύει ότι βρισκόμαστε «φυσικώς ευνοημένοι», γεγονός που μας επιτρέπει να δημιουργούμε κοινωνικές εντάσεις αλλά και στρες με τη ιατρική έννοια του όρου. Το ίδιο συμβαίνει και με τους μπαμπουίνους, που «υποφέρουν» εξαιτίας της πολυπλοκότητας της κοινωνικής τους ζωής.

Ο δρ Σαπόλσκι, που ανήκει στο δυναμικό του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, μελέτησε του μπαμπουίνους του οροπεδίου Σερενγκέτι της βόρειας Τανζανίας. Kατάφερε μάλιστα να αναισθητοποιήσει ορισμένα ζώα και να συλλέξει δείγματα αίματος ώστε αναλύοντάς τα να βρει τα επίπεδα των ορμονών του στρες, των αντισωμάτων και της χοληστερίνης.

Αυτοί που έχουν διαρκώς υψηλά επίπεδα ορμονών του στρες εμφάνιζαν, εξάλλου, υψηλά επίπεδα «κακής» χοληστερίνης, αυξημένη αρτηριακή πιέση και αρτηριοσκλήρυνση. Επίσης εντοπίστηκαν ορισμένες καταστάσεις που προκαλούσαν εντονότερο άγχος στους μπαμπουίνους που υπήρξαν αντικείμενο της μελέτης, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αρσενικοί. Οσα ζώα διαισθάνονταν ότι υπήρχε κάποιο πρόβλημα και άρχιζαν να μαλώνουν, παρουσίαζαν λιγότερο στρες από αυτά που κάθονταν άπρακτα και απλώς ανησυχούσαν για το αν βρισκόταν προ των πυλών μια σύγκρουση.

Τι το προκαλεί

Οταν η ιεραρχία της κοινότητας των μπαμπουίνων ήταν σταθερή, τα επίπεδα του άγχους ήταν χαμηλότερα, ενώ η συμμετοχή ενός νέου μπαμπουίνου στην ομάδα προκαλούσε αύξηση των συγκεκριμένων ορμονών.

Επίσης, τα αρσενικά που δαπανούσαν μεγαλύτερο μέρος φροντίζοντας το τρίχωμά τους ή όταν ήταν αποδέκτες ανάλογης φροντίδας από θηλυκά που ωστόσο δεν βρίσκονταν σε αναπαραγωγική φάση ή περνούσαν πολλές ώρες παίζοντας με τα βρέφη της ομάδας, είχαν εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα ορμονών του στρες. Αντίστοιχες μελέτες, εξάλλου, που πραγματοποίησε ο δρ Σαπόλσκι σε ποντικούς, έδειξαν ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα που ελέγχουν το άγχος μπορεί να καταστραφούν σε περίπτωση που αυτό είναι πολύ έντονο. Επίσης τα υψηλά επίπεδα των ορμονών του στρες καταστρέφουν τον ιππόκαμπο, την εγκεφαλική περιοχή που παίζει ρόλο στη μάθηση και τη μνήμη.

Πάντως μέτρια επίπεδα άγχους φαίνονται να ωφελούν τον εγκέφαλο.
kathimerini.gr





Ανησυχία, ιδρωμένα χέρια, καρδιά που χτυπάει δυνατά και διάθεση να το σκάσεις ή να καταφύγεις στο σπίτι σου. Αυτά είναι μερικά από τα συμπτώματα του άγχους, που συνήθως εμφανίζονται όταν πρόκειται να δώσουμε ένα διαγώνισμα, να συναντήσουμε ένα σημαντικό πρόσωπο, να περάσουμε από μια συνέντευξη για δουλειά ή όταν αντιμετωπίζουμε κάποιο μεγάλο πρόβλημα. Το άγχος εκδηλώνεται σε κάθε στιγμή της καθημερινής μας ζωής, σε διαφορετικό επίπεδο κάθε φορά, και για να απαλλαγούμε από αυτό, πολλές φορές οδηγούμαστε στη λύση των φαρμάκων. Νέες έρευνες όμως στο χώρο της Νευρολογίας δείχνουν ότι δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε πάντα το άγχος ως ασθένεια και να προσπαθούμε να το θεραπεύσουμε με κάποιο φάρμακο, γιατί πρόκειται ουσιαστικά για μια λειτουργία του εγκεφάλου που μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις κρίσιμες καταστάσεις και στη συνέχεια να αισθανθούμε χαρούμενοι που τα καταφέραμε. Σε μικρές ποσότητες μάλιστα, το άγχος μάς βοηθά να ζούμε και να αποδίδουμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Νευρολόγοι και ψυχίατροι υποστηρίζουν ότι και η παντελής έλλειψης άγχους είναι μια εξίσου αρνητική κατάσταση.

Ο Ιταλός ψυχίατρος Τζανμπάολο Πέρνα, υπεύθυνος του Τμήματος Αγχους στο νοσοκομείο Σαν Ραφαέλε στο Μιλάνο, εξήγησε ότι οι δυσάρεστες αισθήσεις που προκαλεί το άγχος αποτελούν κάτι σαν τίμημα για να κάνουμε πραγματικότητα μια ευχάριστη επιθυμία. «Το άγχος μπορεί να γίνει ένας πολύτιμος σύμμαχός μας. Αν προσπαθούμε με κάποιο αγχολυτικό φάρμακο να το απομακρύνουμε, σημαίνει ότι αρνούμαστε να δώσουμε όλες τις δυνάμεις μας για να το ξεπεράσουμε. Στις περιπτώσεις αυτές μάλιστα, μπορεί το φάρμακο να γίνει μπούμερανγκ για την υγεία μας. Ο λόγος είναι ότι οι βενζοδιαζεπίνες, ουσίες που βρίσκονται στα πιο συνηθισμένα αγχολυτικά φάρμακα και οι οποίες επιδρούν άμεσα στο νευρικό σύστημα, επιβραδύνοντας την υψηλή δραστηριότητα των νευρώνων δεν αποδεικνύονται μόνο περιττές, αλλά και βλαβερές για τον οργανισμό». Ο Πέρνα σημειώνει επίσης ότι στις μη παθολογικές περιπτώσεις άγχους μπορούμε, αντί για φάρμακα, να παίρνουμε βότανα που έχουν αγχολυτική δράση. Το χαμομήλι, η πασιφλόρα και η βαλερεάνα είναι μερικές από τις φυτικές λύσεις. Στην καταπολέμηση των κρίσεων άγχους ιδιαίτερα αποτελεσματική έχει αποδειχτεί και η αεροβική γυμναστική που έχει και προληπτική δράση.

Την ίδια γνώμη με τον καθηγητή Πέρνα σε ότι αφορά τη σχέση άγχους και προσωπικής ευχαρίστησης έχει και ο Ρόμπερτ Σαπόλσκι, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Ο Αμερικανός επιστήμονας τονίζει ότι ένα ορισμένο ποσοστό άγχους πρέπει να υπάρχει στον άνθρωπο καθώς είναι απαραίτητο για την επιβίωσή του. Οπως εξηγεί, με το άγχος μπαίνουν σε λειτουργία νευροβιολογικοί μηχανισμοί που δημιουργούν αίσθημα όχι μόνο ανακούφισης, αλλά κι ευχαρίστησης στον άνθρωπο όταν καταφέρει να κρατήσει τις αντιστάσεις του. Υπέρ της αποφυγής των αγχολυτικών φαρμάκων είναι και ο Κοράντο Μπάρμπουι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Βερόνα, ο οποίος θεωρεί ότι η συνταγογράφηση αγχολυτικών είναι απλώς η πιο εύκολη και η πιο οικονομική λύση. Κατά τη γνώμη του, προτού καταφύγει κάποιος που υποφέρει από άγχος στα φάρμακα κι εφόσον δεν μπορεί να ξεπεράσει το πρόβλημα μόνος του, το καλύτερο είναι να στραφεί στην ψυχοθεραπεία.
madata.gr





















Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου 2009

Ένας νευροβιολόγος δεν χρειάζεται τη θρησκευτική έννοια της ψυχής για να εξηγήσει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και των άλλων ζώων. Francis Crick






Εισβολή στα άδυτα του ανθρώπινου εγκεφάλου

‘Κι όσο κοιτάζουν τόσο πιο πολύ απορούν πώς ένα τόσο δα κεφάλι κουβαλάει όσα γνωρίζει’
Oliver Goldsmith

Όπως είναι γνωστό, η ιατρική επιστήμη έχει σκοπό να βοηθήσει τον άνθρωπο, βελτιώνοντας την υγεία και κατ’ επέκταση την ποιότητα ζωής του.

Τι σημαίνει όμως ‘άνθρωπος’ στην ιατρική;

Μια απλή απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι η εξής: ‘ο άνθρωπος είναι η λεπτομερής συμπεριφορά ενός συνόλου νευρικών κυττάρων’!

Η αντίληψη αυτή, αν και προκαλεί έκπληξη στους περισσότερους ανθρώπους ανταποκρίνεται στην επιστημονική πεποίθηση ότι η νόησή μας - η συμπεριφορά του εγκεφάλου μας - μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τις αλληλεπιδράσεις των νευρικών και άλλων κυττάρων και των μορίων που σχετίζονται μ’ αυτά.

Από δεδομένα που προέρχονται από τον πειραματισμό στα ζώα, από τη νευροχειρουργική του ανθρώπου, την τοπική χρησιμοποίηση χημικών ουσιών, τη μελέτη παθολoγικών κλινικών εικόνων στις οποίες αντιστοιχούν βλάβες ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, συνάγεται το συμπέρασμα ότι καθεμία από τις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου είναι ειδικευμένη στο να επιτελεί μια ορισμένη λειτουργία (κίνησης, αίσθησης, όρασης, ακοής, ομιλίας κ.ά).

Πρόκειται όμως πάντα για ειδικότητες που υπερισχύουν σε ορισμένες περιοχές εφόσον δεν υπάρχει μια διαίρεση ούτε ανατομική ούτε πολύ λιγότερο λειτουργική μεταξύ των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου: έτσι κάθε λειτουργία που ρυθμίζεται από τον εγκέφαλο αν και εδράζεται κυρίως σε μια ορισμένη περιοχή του, στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύει πάντα το αποτέλεσμα πολύπλοκων λειτουργιών που εμπλέκουν ολόκληρη την εγκεφαλική ουσία.

Χάριν ακριβώς σ’ αυτή τη λειτουργική συμμετοχή ολόκληρου του εγκεφαλικού ιστού μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής η εμφάνιση συμπληρωματικών δραστηριοτήτων, όταν το ειδικό κέντρο που είναι αρμόδιο για μια ορισμένη λειτουργία καταστραφεί.

Ας προσπαθήσουμε όμως σ΄ αυτό το σημείο να εξηγήσουμε λίγο πιο αναλυτικά πώς λειτουργεί αυτή η πολύπλοκη και θαυμαστή μηχανή, ο εγκέφαλος. Πρέπει προηγουμένως να σημειωθεί ότι παρά τις μελέτες που έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται πάνω στους μηχανισμούς λειτουργίας του εγκεφάλου υπάρχουν ακόμα σκοτεινά σημεία και ανεξερεύνητες πτυχές του· αυτό το μυστήριο άλλωστε που καλύπτει τον εγκέφαλο αποτελεί ένα μέρος της μαγείας του.

Για να κατανοήσουμε τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε μερικά βασικά στοιχεία για τα κύρια δομικά συστατικά του, τους νευρώνες. Άλλωστε σύμφωνα με τον Idan Segev, ‘η λειτουργία του εγκεφάλου δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τη λειτουργία των βασικών του μονάδων, των νευρικών κυττάρων’. Ο εγκέφαλος αποτελείται από δισεκατομμύρια νευρώνες με πάρα πολλές συνάψεις μεταξύ τους.

Ιστολογικά ένας νευρώνας αποτελείται από 3 μέρη: Tο κυτταρικό σώμα, τους δενδρίτες και τον νευράξονα. Μέσω των δενδριτών μπορούν να επιτευχθούν εκατοντάδες διασυνδέσεις.

Οι νευρώνες συμμετέχουν ενεργά στη μεταβίβαση διαφόρων ηλεκτροχημικών ερεθισμάτων, μέσα από υποδοχείς που υπάρχουν ώστε να περνούν τα μηνύματα. Οι υποδοχείς αυτοί προσλαμβάνουν ορισμένες ουσίες που εκκρίνονται από τον οργανισμό ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση και διεγείρουν τα αντίστοιχα συναισθήματα (άγχος, θλίψη, χαρά κ.λ.π.). Τα διάφορα συναισθήματα επομένως είναι προϊόντα των χημικών διεργασιών που γίνονται στο εσωτερικό του Κ.Ν.Σ., δεν είναι άυλες καταστάσεις.

Σ΄ αυτή τη λειτουργία του εγκεφάλου στηρίχτηκαν σε παλαιότερες εποχές ορισμένοι νευροχειρουργοί για τη ‘θεραπεία’ ψυχασθενών: με τις λεγόμενες λοβοτομές, αφαιρούσαν ένα μέρος του εγκεφαλικού φλοιού που είναι υπεύθυνο για την επιθετικότητα. Βέβαια η επιθετικότητα εξαλείφονταν και μαζί μ’αυτήν και η ανθρώπινη διάσταση του ασθενούς που έχανε την επαφή με το περιβάλλον του!

Σήμερα δεν χρησιμοποιούνται αυτές οι βάρβαρες τεχνικές, ωστόσο η φύση της θεραπείας παραμένει η ίδια: τα διάφορα ψυχοφάρμακα π.χ. αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά κ.λ.π. μπλοκάρουν συγκεκριμένους υποδοχείς, τροποποιώντας τη διαδικασία πρόσληψης ουσιών και κατά συνέπεια τροποποιώντας το συναίσθημα.

Δηλαδή αποκλειστικά και μόνο ο εγκέφαλος καθορίζει τη συμπεριφορά μας;

Μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι η σκέψη και η νόηση είναι συνάρτηση μόνο της λειτουργίας του εγκεφάλου και ξέραμε ότι το πρωταρχικό όργανο που εμπλέκεται σ΄ αυτές τις λειτουργίες είναι το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Σήμερα όμως μπορούμε να πούμε ότι η νόηση, τα συναισθήματα αλλά και όλες οι ενδοψυχικές λειτουργίες είναι συνάρτηση όλου του σώματος, όχι μόνο του εγκεφάλου, έστω και αν ο τελευταίος παίζει συντονιστικό και κυρίαρχο ρόλο.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του δέρματος, που είναι ίσως ένα από τα πιο σημαντικά όργανα μετά τον εγκέφαλο. Τα δερματικά ερεθίσματα που δέχεται το άτομο από τη στιγμή της γέννησης και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην παιδική ηλικία θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που αυτό θα αισθάνεται και θα σκέφτεται. Ο εγκέφαλος θα είναι και εδώ ο βασικός συντονιστής, αλλά όχι και το αποκλειστικό όργανο από το οποίο εξαρτάται η σκέψη ή το συναίσθημα!

Εγκέφαλος εναντίον Η/Υ !

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της πολυπλοκότητας του εγκεφάλου, αρκεί να δούμε πώς γίνεται η επεξεργασία μιας π.χ. οπτικής πληροφορίας: η εικόνα αποτελεί το οπτικό ερέθισμα που δημιουργείται στο μάτι· το ερέθισμα αυτό μεταφράζεται σε ηλεκτρονικούς και χημικούς παλμούς που καταλήγουν σε συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου. Ο οπτικός φλοιός δέχεται αυτά τα ερεθίσματα και ενημερώνει το σύνολο του εγκεφάλου.

Έτσι όλες οι άλλες περιοχές του εγκεφάλου που ασχολούνται με τελείως διαφορετικά ερεθίσματα (π.χ. κέντρο μνήμης) ενημερώνονται γι΄ αυτό και ανατροφοδοτούν με πληροφορίες τον οπτικό φλοιό ο οποίος συνδυάζει όλα τα σήματα και δίνει την τελική πληροφορία. Η παραπάνω διεργασία γίνεται σε απειροελάχιστο χρονικό διάστημα.

Μα αυτό δεν μπορεί να το κάνει και ένας Η/Υ;

Πράγματι, οι Η/Υ όταν δέχονται μια πληροφορία, τη συνδυάζουν με ότι έχουν στην μνήμη και βγάζουν ένα αποτέλεσμα.

Σε αυτό το σημείο μπορούμε να πούμε ότι ο εγκέφαλος προσομοιάζει με τη λειτουργία του Η/Υ. Μέχρι εδώ όμως έχουμε ξεχάσει τη σημαντικότερη ίσως λειτουργία του εγκεφάλου που όχι μόνο διαφοροποιεί τον άνθρωπο αλλά τον κάνει ασύγκριτα ανώτερο από τον Η/Υ: και αυτή είναι η δυνατότητα να παίρνει πρωτοβουλίες και να δημιουργεί κάτι δικό του χωρίς να του έχει ζητηθεί.

Ο εγκέφαλος δε συσχετίζει και συγκρίνει μόνο - όπως οι Η/Υ - αλλά μέσα από αυτό το συσχετισμό μπορεί να δημιουργήσει. Βέβαια δεν αμφισβητούμε πως υπάρχουν Η/Υ των οποίων η ικανότητα συσχετισμού πληροφοριών ξεπερνάει αυτή του ανθρώπου. Η δημιουργικότητα όμως είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε πολλές σελίδες περιγράφοντας τους λειτουργικούς μηχανισμούς του εγκεφάλου, ωστόσο και πάλι η αναφορά μας θα ήταν ελλιπής: η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να αποτυπωθεί, αφού άλλωστε δεν είναι λίγοι οι άγνωστοι μηχανισμοί, που διεγείρουν το ενδιαφέρον των επιστημόνων. Ακόμη όμως και αυτή η μικρή περιγραφή είναι αρκετή για να αντιληφθούμε το μεγαλείο του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Βιβλιογραφία:
Σημειώσεις ιατρικής ψυχολογίας (Δ.Δαμίγος)
Μια εκπληκτική υπόθεση (Francis Crick)
Αιθέρας θεϊκός, λαμπερή φωτιά (G.M.Edelman)
Ψυχολογία (Ιωάννης Σ.Πατρίκιος)
Πηγές: Αγγελικής Λιακοπούλου,
Φοιτήτριας ιατρικής σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων.

Ημερομηνία δημοσίευσης: 30 Αυγούστου 2007

Πηγή: ΓΝΑ Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Τμήμα Ενδοκρινολογίας





Francis Crick (1916-2004)

«Η Εκπληκτική Υπόθεση είναι ότι «Εσύ», οι χαρές σου και οι λύπες σου, οι αναμνήσεις και οι φιλοδοξίες σου, η αίσθηση της προσωπικής σου ταυτότητας και της ελεύθερης βούλησης, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από την συμπεριφορά μιας τεράστιας συνάθροισης νευρικών κυτττάρων και των μορίων τους. (…) Η υπόθεση αυτή είναι τόσο ξένη προς τις αντιλήψεις των περισσότερων σημερινών ανθρώπων, που μπορεί πράγματι να χαρακτηριστεί εκπληκτική.

Οπωσδήποτε, δεν κατανοούμε ακόμη τι ακριβώς συμβαίνει σε πολύ μικρές αποστάσεις (μέσα στον πυρήνα του ατόμου), σε εξαιρετικά υψηλές ενέργειες και σε πολύ μεγάλα πεδία βαρύτητας. Αλλά σε σχέση με τις συνθήκες που συνήθως αντιμετωπίζουμε πάνω στην γη (όπου ένα άτομο μετατρέπεται σε ένα άλλο μόνο υπό πολύ ειδικές περιστάσεις), οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν πως η ατέλεια των γνώσεών μας έχει ελάχιστη (ή και μηδενική)σημασία όσον αφορά την προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τη νόηση και τον εγκέφαλο.

Ένας σημερινός νευροβιολόγος δεν χρειάζεται τη θρησκευτική έννοια της ψυχής για να εξηγήσει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και των άλλων ζώων. Αυτό θυμίζει την ερώτηση που έθεσε ο Μέγας Ναπολέων, όταν ο Pierre-Simon Laplace του εξήγησε τη λειτουργία του ηλιακού συστήματος. «Πού εμπλέκεται ο Θεός σε όλα αυτά;», ρώτησε. Ο Laplace του απάντησε: «Μεγαλειότατε, η υπόθεση αυτή δεν μου είναι αναγκαία». Δεν πιστεύουν όλοι οι νευροεπιστήμονες ότι η ιδέα της ψυχής είναι ένας μύθος – ο Sir John Eccles είναι η πιο αξιοσημείωτη περίπτωση – αλλά το πιστεύει σίγουρα η πλειονότητά τους.

Πολλοί μορφωμένοι άνθρωποι, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο, συμμερίζονται την πεποίθηση ότι η ψυχή αποτελεί μια μεταφορά και ότι δεν υπάρχει προσωπική ζωή πριν από την σύλληψη και μετά τον θάνατο. Μπορεί να αποκαλούν τον εαυτό τους άθεο, αγνωστικιστή, ουμανιστή, ή απλώς ξεστρατισμένο πιστό, πάντως όλοι αρνούνται τα βασικά αξιώματα των παραδοσιακών θρησκειών. Κι όμως, αυτό δεν συνεπάγεται ότι στην καθημερινή τους ζωή σκέφτονται με ριζικά διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Υπάρχουν, φυσικά, μορφωμένοι άνθρωποι, που πιστεύουν ότι η Εκπληκτική Υπόθεση είναι τόσο εύλογη ώστε δεν θα έπρεπε να αποκαλείται εκπληκτική. Υποψιάζομαι ότι πολλοί δεν έχουν αντιληφθεί όλες τις συνεπαγωγές αυτής της αντίληψης. Μερικές φορές μου φαίνεται κι εμένα δύσκολο να αποφύγω την ιδέα του ανθρωπίσκου μέσα στο κεφάλι μας, στην οποία πολύ εύκολα γλυστράει κανείς.

Sir Francis Crick, An Astonishing Hypothesis, 1995
Ελληνική μετάφραση, Εκδόσεις Κάτοπτρο, 1997


Crick died of colon cancer on 28 July 2004 at the University of California San Diego (UCSD) Thornton Hospital in La Jolla]; he was cremated and his ashes were scattered into the Pacific Ocean.



















Jonas Edward Salk

Αμερικανός φυσικός και ερευνητής , που πέρασε στην αθανασία
για την ανακάλυψη του εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας( Salk vaccine), της τρομερής ασθένειας που προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα
και οδηγεί σε παράλυση το ανθρώπινο σώμα.
Ο Salk υπήρξε προσωπικότητα εξαιρετικού ήθους , δεν επιδίωξε να πατεντάρει την ανακάλυψή του και απέφυγε συστηματικά τα φώτα της δημοσιότητας, εργαζόμενος μεχρι το τέλος της ζωής του για την παρασκευή του εμβολίου κατά του Aids.
Όταν τον ρώτησαν κάποτε γιατί δεν τον ενδιαφέρουν
ο πλούτος και η δόξα,

απάντησε :
"Who owns my polio vaccine?
The people!
Could you patent the sun?"



Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου 2009

Η «ψυχολογική ενότητα» της ανθρωπότητας δεν αφήνει περιθώρια για αντιδραστικές κοινωνικές και πολιτικές προσεγγίσεις





Βιολογία και συμπεριφορά υγείας

Εκτός από τις ενδογενείς ψυχολογικές διεργασίες και τις εξωγενείς περιβαλλοντικές επιδράσεις, στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς σημαντικό ρόλο παίζουν και βιολογικοί παράγοντες, όπως είναι η κληρονομικότητα. Το ερώτημα σε ποιο βαθμό το βιολογικό υπόστρωμα και η κληρονομικότητα επιδρούν στη συμπεριφορά έχει αποτελέσει αντικείμενο πλούσιου προβληματισμού και έντονων αντιπαραθέσεων.

Ο σχετικός προβληματισμός και η συνακόλουθη διαμάχη πέρασε από διάφορες φάσεις κατά τους τελευταίους δύο αιώνες. Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίστηκε ο κοινωνικός δαρβινισμός, που επιχείρησε να εφαρμόσει τους βιολογικούς νόμους της δαρβινικής εξέλιξης στην κοινωνική ζωή. Η αντίδραση πολλών κοινωνικών επιστημόνων σε ό,τι θεωρήθηκε μήτρα του ρατσισμού, του εθνικισμού και του μιλιταρισμού οδήγησε στη θεωρία του πολιτισμικού σχετικισμού, σύμφωνα με την οποία οι διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους οφείλονται στις κοινωνικές σχέσεις. Ορισμένοι, μάλιστα, ακραίοι περιβαλλοντιστές υποστήριξαν ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα της δικής του κουλτούρας. Στη δεκαετία, όμως, του 1950, ηθολόγοι, βιολόγοι και ζωολόγοι διαπίστωσαν σημαντικές ομοιότητες στην κοινωνική συμπεριφορά των ζώων, καθώς και ανάμεσα στα ζώα και τον άνθρωπο. Την επόμενη δεκαετία πολλοί ερευνητές, κυρίως αμερικανοί (Desmond Morris, Konrad Lorenz, κ.ά.) ερμήνευσαν την ανθρώπινη συμπεριφορά με βάση τη βιολογική φύση του ανθρώπου. Έμφυτες τάσεις και ενορμήσεις (η επιθετικότητα, η σεξουαλικότητα, η χωροκράτεια, αλλά και ο αλτρουισμός), που αναπτύχθηκαν από τους προγόνους του ανθρώπου μέσω της φυσικής επιλογής, είναι χαρακτηριστικά που συναντώνται και σε άλλα ζώα. Στις δεκαετίες του 1960 και 1970 αναπτύχθηκε μια άγονη διαμάχη για το αν οι βασικές συμπεριφορές του ανθρώπου αποτελούν παράγωγα της κληρονομικότητας, ή αν πρόκειται για επίκτητα χαρακτηριστικά.

Παρά τη διαμάχη αυτή και την κριτική για βιολογικό ντετερμινισμό που ασκήθηκε στους υποστηρικτές της βιολογικής κατά βάση ερμηνείας, λίγα χρόνια αργότερα αναπτύχθηκε μια πιο σύγχρονη σχετική αντίληψη, που δημιούργησε τη σχολή της κοινωνιοβιολογίας 1. Για τους κοινωνιοβιολόγους, ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες για τον καθορισμό της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η επίδραση των γονιδίων και η διαδικασία της φυσικής επιλογής. Σύμφωνα με τον πατέρα της κοινωνιοβιολογίας, σύγχρονο αμερικανό βιολόγο E. O. Wilson, τα σύνθετα χαρακτηριστικά, όπως η ανθρώπινη συμπεριφορά, επηρεάζονται από πολλά γονίδια, καθένα από τα οποία συνεισφέρει στο συνολικό αποτέλεσμα. Το γενετικό συμφέρον, η επιβίωση και η αναπαραγωγή των γονιδίων δια της φυσικής επιλογής διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και σφραγίζουν τους θεσμούς που τη διέπουν. Μάλιστα, ο άγγλος βιολόγος Richard Dawkins, συγγραφέας του γνωστού βιβλίου Το εγωιστικό γονίδιο, υποστήριξε ότι κάθε χαρακτηριστικό του ανθρώπινου οργανισμού, περιλαμβανομένης και της κοινωνικής συμπεριφοράς, δεν αποτελεί παρά προσαρμογή που εξυπηρετεί τη διάδοση των γονιδίων. Βέβαια, τα ανθρώπινα γονίδια δεν καθορίζουν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό, αλλά προδιαγράφουν την ικανότητα για μια συγκεκριμένη διευθέτηση χαρακτηριστικών. Σε ορισμένες κατηγορίες συμπεριφοράς, πάντα κατά τους κοινωνιοβιολόγους, οι διευθετήσεις είναι περιοριστικές και το αποτέλεσμα μπορεί να τροποποιηθεί με εντατική εκπαίδευση -όταν αυτό είναι δυνατό. Σε άλλες περιπτώσεις, οι διευθετήσεις επιτρέπουν τον εύκολο επηρεασμό της συμπεριφοράς.

Παρά την έμφαση που προσδίδουν οι κοινωνιοβιολόγοι στο βιολογικό υπόβαθρο της συμπεριφοράς, δεν διστάζουν να αναγνωρίσουν το ρόλο που διαδραματίζει η αλληλεπίδραση της κληρονομικότητας με το περιβάλλον. Ο άνθρωπος κληρονομεί τις συνολικές διευθετήσεις, αλλά σε κάθε συγκεκριμένο περιβάλλον υπάρχει και μια αντίστοιχη κατανομή πιθανότητας διαφορετικών συμπεριφορών. Το ποια συγκεκριμένη συμπεριφορά θα εκδηλώσει το άτομο εξαρτάται από το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, καθώς και από τις εμπειρίες που αποκτά.

Οι αποσαφηνίσεις αυτές δεν εμπόδισαν να κατηγορηθεί και η κοινωνιοβιολογία για βιολογικό ντετερμινισμό με ασαφή εφαρμογή των αρχών της βιολογίας στην κοινωνική ζωή. Σύμφωνα με τους επικριτές της, τα επιμέρους γονίδια δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνα για συγκεκριμένες συμπεριφορές. Επειδή, μάλιστα, η βιολογία και η γενετική επιστρατεύτηκαν κατά το παρελθόν από αντιδημοκρατικά καθεστώτα για να εξυπηρετήσουν ρατσιστικές και ευγονικές πολιτικές, η κριτική που ασκείται είναι συχνά και ιστορικά φορτισμένη.

Μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση, ως προς το ρόλο της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, έρχεται να υποστηρίξει πολύ πρόσφατα η εξελικτική ψυχολογία, που αποτελεί έναν από τους βασικούς πλέον κλάδους της ψυχολογίας, προϊόν του συνδυασμού της εξελικτικής θεωρίας και της υπολογιστικής θεωρίας του νου. Στο επίκεντρο της εξελικτικής ψυχολογίας, που διαμορφώθηκε από τη συνάντηση ψυχολόγων, γλωσσολόγων, ανθρωπολόγων και εξελικτικών βιολόγων, βρίσκεται ο νους ως ενδιάμεση κατηγορία μεταξύ γονιδίων και συμπεριφοράς. Ο νους αποτελεί σύνολο μηχανισμών για την επεξεργασία πληροφοριών, καθένας από τους οποίους αναπτύχθηκε λόγω γονιδιακής προσαρμοστικής ανάγκης.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, η μηχανή του νου, είναι το πιο πολύπλοκο «αντικείμενο» του σύμπαντος. Για τη δημιουργία του εγκεφάλου, με τα 100 δισ. «καλωδιωμένα» νευρώνιά του, απαιτούνται τουλάχιστον 3.195 γονίδια, δηλαδή περίπου 50% περισσότερα απ΄ ό,τι για οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο όργανο. Σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία, τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου σχεδιάστηκαν μέσω της φυσικής επιλογής, για να λύσουν τα προβλήματα προσαρμογής στο περιβάλλον που αντιμετώπιζαν οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες πρόγονοι του σημερινού ανθρώπου. Χάρη στα κυκλώματα αυτά, αναπτύσσεται ένα σταθερό σύνολο τρόπων σκέψης και ρυθμιστικών μηχανισμών, που επιτρέπουν στον άνθρωπο να ερμηνεύει τις εμπειρίες του και να κατανοεί τις προθέσεις των άλλων. Η επίδραση κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων αποκτά δευτερεύουσα σημασία, όπως δευτερεύουσας σημασίας είναι σε σχέση με τις ομοιότητές τους και οι διαφορές που παρατηρούνται στις ανθρώπινες συμπεριφορές.

Για την εξελικτική ψυχολογία, η επίδραση που ασκεί η γενετική εξέλιξη είναι ισχυρότερη από την επίδραση που ασκεί η πολιτισμική εξέλιξη. Το μεγαλύτερο μέρος της γενετικής εξέλιξης της ανθρώπινης συμπεριφοράς πραγματοποιήθηκε σε διάστημα 5 εκατ. χρόνων, κατά την περίοδο των μη μετακινούμενων τροφοσυλλεκτών-κυνηγών, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της πολιτισμικής εξέλιξης πραγματοποιήθηκε μετά την αγροτική επανάσταση, περίπου πριν από 10.000 χρόνια μόλις, διάστημα στο οποίο αντιστοιχεί σχετικά μικρή γενετική εξέλιξη. Αυτή ακριβώς η διασταύρωση μιας προϊστορικής γενετικής εξέλιξης με μια σχετικά σύγχρονη περιβαλλοντική/πολιτισμική αναγκαιότητα είναι για τους εξελικτικούς ψυχολόγους, όπως και για τους κοινωνιοβιολόγους, η βάση για να κατανοήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Για τους πρώτους όμως, σε αντίθεση με τους δεύτερους, σημασία έχει η ενότητα και όχι οι διαφορές που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος. Η «ψυχολογική ενότητα» της ανθρωπότητας δεν αφήνει περιθώρια για αντιδραστικές κοινωνικές και πολιτικές προσεγγίσεις. Άλλωστε, δεν είναι η συμπεριφορά που εξελίσσεται, όπως υποστηρίζουν οι κοινωνιοβιολόγοι, αλλά οι κοινοί γνωσιακοί μηχανισμοί, οι οποίοι παρεμβάλλονται ανάμεσα στα γονίδια και τη συμπεριφορά.

Αλλά και η εξελικτική ψυχολογία, παρά τη μεγάλη της απήχηση, έχει δεχτεί κριτική για τις βασικές της παραδοχές. Πρώτα απ΄ όλα, ο νους δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί αποδειγμένα εξελικτικό προϊόν επειδή συνηγορούν ορισμένα επιμέρους παραδείγματα νοητικών λειτουργιών και συμπεριφορών. Ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο Νόαμ Τσόμσκι, υποστηρίζουν ότι έστω κι αν ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως η γλώσσα, είναι σήμερα προσαρμοστικά, αυτό δεν σημαίνει ότι αναδύθηκαν ως απάντηση σε εξελικτικές πιέσεις. Είναι πολύ πιθανό να αποτελούν τυχαία παράγωγα τέτοιων πιέσεων (για παράδειγμα, μια «έκρηξη» στην ευφυΐα που μπορεί να ενεργοποιήθηκε αργότερα για διάφορους σκοπούς). Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος να εισαχθεί ένα νέο είδος βιολογικού αναγωγισμού και ντετερμινισμού, που μπορεί να οδηγήσει σε παρακινδυνευμένη και ανιστόρητη εξαγωγή νομικών, ηθικών και πολιτικών συμπερασμάτων. Η νεοδαρβινική θεωρία και η εξελικτική ψυχολογία μπορεί να εξηγήσουν πώς έχουν παραχθεί ορισμένα φαινόμενα αλλά οι απαντήσεις σε πιεστικά ηθικά και πολιτικά ερωτήματα δεν βρίσκονται στη «δεδομενικότητα» της φύσης.

Πάντως, ακόμα και οι επικριτές της εξελικτικής ψυχολογίας αναγνωρίζουν τη συμβολή της στη γεφύρωση του μηχανιστικού χάσματος μεταξύ του νοητικού και του φυσικού και στην υπέρβαση της καρτεσιανής αντιπαράθεσης ψυχής-σώματος, που οδήγησε στην υποβάθμιση της αίσθησης και του συναισθήματος ως νοητικών φαινομένων.

Τα τελευταία χρόνια, με την αναγνώριση του καθοριστικού ρόλου που διαδραματίζει η αλληλεπίδραση ατομικής/βιολογικής προδιάθεσης και περιβάλλοντος ως προς τη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η αντιπαράθεση της «βιολογικής/ατομικής» προσέγγισης με την «περιβαλλοντική/κοινωνική» έχει χάσει την αρχική της ένταση. Όλο και περισσότερο καταβάλλονται προσπάθειες να ξεπεραστούν οι επιμέρους αδυναμίες της κάθε πλευράς, μέσα από μια νέα συνθετική προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή λαμβάνει υπόψη τόσο το περιβάλλον όσο και τις εσωτερικές διεργασίες, τα αναπτυξιακά βήματα, τις συγκινήσεις και τα συναισθήματα, έτσι όπως αυτά καθορίζονται και από τους βιολογικούς παράγοντες. Σήμερα, με άλλα λόγια, το ερώτημα που τίθεται πλέον από πολλούς δεν είναι αν η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι γενετικά καθορισμένη, αλλά σε ποιο βαθμό.

Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού, θεωρείται ότι η γενετική επίδραση είναι συνήθως σημαντικότερη ως προς την εμφάνιση χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, ενώ είναι ασθενέστερη σε ό,τι αφορά αξίες, αντιλήψεις και στάσεις. Οι τελευταίες διαμορφώνονται κυρίως υπό την επίδραση των κοινωνικών παραγόντων. Σε ό,τι αφορά τις βλάβες στο γενετικό υλικό, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ορισμένες από αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές συμπεριφορικές διαταραχές.

1Κοινωνιοβιολογία είναι η συστηματική μελέτη της βιολογικής βάσης όλων των μορφών κοινωνικής συμπεριφοράς σε όλα τα είδη των οργανισμών, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.




Μια μέρα συγκεντρώθηκαν σε κάποιο μέρος της γης όλα τα συναισθήματα και όλες οι αξίες του ανθρώπου.

Η Τρέλα αφού συστήθηκε 3 φορές στην Ανία της πρότεινε να παίξουν κρυφτό.
Το Ενδιαφέρον σήκωσε το φρύδι και περίμενε να ακούσει ενώ η Περιέργεια χωρίς να μπορεί να κρατηθεί ρώτησε:
'Τι είναι το κρυφτό;'

Ο Ενθουσιασμός άρχισε να χορεύει παρέα με την Ευφορία και η Χαρά άρχισε να πηδάει πάνω κάτω για να καταφέρει να πείσει το Δίλημμα και την Απάθεια -την οποία δεν την ενδιέφερε ποτέ τίποτα- να παίξουν κι αυτοί.

Αλλά υπήρχαν πολλοί που δεν ήθελαν να παίξουν:
Η Αλήθεια δεν ήθελε να παίξει γιατί ήξερε ότι ούτως ή άλλως κάποια στιγμή θα την αποκάλυπταν, η Υπεροψία έβρισκε το παιχνίδι χαζό και η Δειλία δεν ήθελε να ρισκάρει.

'Ένα, δύο, τρία, άρχισε να μετράει η Τρέλα.

Η πρώτη που κρύφτηκε ήταν η Τεμπελιά. Μιας και βαριόταν κρύφτηκε στον πρώτο βράχο που συνάντησε.
Η Πίστη πέταξε στους ουρανούς και η Ζήλια κρύφτηκε στην σκιά του Θριάμβου ο oποίος με την δύναμη του κατάφερε να σκαρφαλώσει στο πιο ψηλό δέντρο.
Η Γενναιοδωρία δεν μπορούσε να κρυφτεί γιατί κάθε μέρος που έβρισκε της φαινόταν υπέροχο μέρος για να κρυφτεί κάποιος άλλος φίλος της οπότε την άφηνε ελεύθερη.
Και έτσι η Γενναιοδωρία κρύφτηκε σε μια ηλιαχτίδα.
Ο Εγωισμός αντιθέτως βρήκε αμέσως κρυψώνα ένα καλά κρυμμένο και βολικό μέρος μόνο για αυτόν.
Το Ψέμα πήγε και κρύφτηκε στον πάτο του ωκεανού.
Το Πάθος και ο Πόθος κρύφτηκαν μέσα σε ένα ηφαίστειο.
Ο Έρωτας δεν είχε βρει ακόμη κάπου να κρυφτεί. Έβρισκε όλες τις κρυψώνες πιασμένες, ώσπου βρήκε ένα θάμνο από τριαντάφυλλα και κρύφτηκε εκεί....

1000, μέτρησε η Τρέλα και άρχισε να ψάχνει.

Την πρώτη που βρήκε ήταν η Τεμπελιά αφού δεν είχε κρυφτεί και πολύ μακριά. Μετά βρήκε την Πίστη που μίλαγε στον ουρανό με τον Θεό για θεολογία.
Ένιωσε τον ρυθμό του Πόθου και του Πάθους στο βάθος του ηφαιστείου και αφού βρήκε την Ζήλια δεν ήταν καθόλου δύσκολο να βρει και τον Θρίαμβο.
Βρήκε πολύ εύκολα το Δίλημμα που δεν είχε ακόμη αποφασίσει που να κρυφτεί.
Σιγά-σιγά τους βρήκε όλους εκτός από τον Έρωτα.

Η Τρέλα έψαχνε παντού, πίσω από κάθε δένδρο, κάτω από κάθε πέτρα, σε κάθε κορφή βουνού, μα τίποτα.
Όταν ήταν σχεδόν έτοιμη να τα παρατήσει βρήκε ένα θάμνο από τριαντάφυλλα και άρχισε να τον κουνάει νευρικά ώσπου άκουσε ένα βογκητό πόνου.

Ήταν ο Έρωτας που τα αγκάθια από τα τριαντάφυλλα του είχαν πληγώσει τα μάτια.
Η Τρέλα δεν ήξερε πως να επανορθώσει, έκλαιγε, ζήταγε συγνώμη και στο τέλος υποσχέθηκε να γίνει ο οδηγός του Έρωτα.

Κι έτσι από τότε ο Έρωτας είναι πάντα τυφλός και η Τρέλα πάντα τον συνοδεύει...

(αγνώστου συγγραφέα)