«Κοιτάξτε γύρω σας και θα έχετε όλες τις αποδείξεις που χρειάζεστε για να πεισθείτε ότι η εξέλιξη δεν μπορεί να αμφισβητηθεί!» Richard Dawkins

ΙΑΤΡΙΚΗ

Νανοθεραπείες για καρδιά και καρκίνο

Τον τρόπο να δαμάσουν τα νανοσωματίδια εντός του οργανισμού βρήκαν οι επιστήμονες με τη βοήθεια του μαγνητισμού και της ρύθμισης της θερμοκρασίας.
Αποτέλεσμα: νέες θεραπείες και καλύτερη διάγνωση για μια σειρά από σοβαρές παθήσεις

ΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΤΣΩΛΗ | Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2009

Είναι τόσο μικρά και όμως, ως φαίνεται, άκρως ικανά να κάνουν μεγάλα «θαύματα» στην ιατρική επιστήμη. Το καθένα εξ αυτών έχει πλάτος 1.000 φορές μικρότερο από εκείνο μιας ανθρώπινης τρίχας αλλά πιθανότατα πολύ μεγάλο «ειδικό βάρος» σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Ισως γι΄ αυτό τα μαγνητικά νανοσωματίδια, περί ων ο λόγος, έχουν κυριολεκτικώς «μαγνητίσει» το ενδιαφέρον ειδικών του Κέντρου Προηγμένης Βιοϊατρικής Απεικόνισης στο University College του Λονδίνου (UCL), μεταξύ των οποίων είναι ο έλληνας ερευνητής κ.Π. Κυρτάτος. Η... έλξη αυτή έχει ήδη αρχίσει να αποδίδει ενθαρρυντικούς καρπούς, όπως δείχνουν οι τελευταίες δημοσιεύσεις των επιστημόνων του UCL: πρόσφατα ο κ. Κυρτάτος και οι συνεργάτες του επέτυχαν με χρήση μαγνητικών νανοσωματιδίων να δείξουν τον... σωστό δρόμο- τον δρόμο δηλαδή της επούλωσης βλαβών των αρτηριών της καρδιάς- σε προγονικά κύτταρα του ενδοθηλίου.

Παράλληλα οι «νανομαγνήτες» αυτοί φαίνεται ότι μπορούν να βοηθήσουν στην ακριβέστερη απεικόνιση της αποτελεσματικότητας θεραπειών που βασίζονται σε έγχυση βλαστικών κυττάρων εντός του οργανισμού, αλλά και να «κάψουν» καρκινικούς όγκους μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται μαγνητική υπερθερμία. Το κυριολεκτικώς «καυτό» αυτό ερευνητικό παρόν ελπίζεται ότι θα οδηγήσει σε ένα λαμπρό μέλλον στο επίπεδο της κλινικής πράξης προς όφελος εκατομμυρίων ασθενών, όπως ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Κυρτάτος. Μακάρι οι προσδοκίες να βγουν αληθινές και αυτός ο μικρόκοσμος της επιστήμης με τις τεράστιες δυνατότητες να «μαγνητίσει» τα βλέμματα ολόκληρου του ιατρικού κόσμου.



«Μαγνητική» επούλωση της καρδιάς

Πριν από περίπου τρεις μήνες ο μόλις 25χρονος κ. Κυρτάτος ήταν ο κύριος ερευνητής μελέτης που δημοσιεύθηκε στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «Cardiovascular Ιnterventions» του Αμερικανικού Κολεγίου Καρδιολογίας, η οποία έδειχνε ότι μαγνητικά νανοσωματίδια μπορούν με εξωτερική καθοδήγηση από μαγνήτη να πενταπλασιάσουν τον αριθμό προγονικών κυττάρων του ενδοθηλίου τα οποία παραμένουν στο σημείο μιας αρτηριακής βλάβης προκειμένου να την επουλώσουν. Η συγκεκριμένη μελέτη διεξήχθη από το Κέντρο Προηγμένης Βιοϊατρικής Απεικόνισης του UCL σε συνεργασία με το Κέντρο Καρδιακής Βιολογίας του UCL και τα ερευνητικά εργαστήρια Davy-Faraday του Βασιλικού Ινστιτούτου της Μεγάλης Βρετανίας με την οικονομική στήριξη του UCL αλλά και του κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης.

Οπως εξηγεί ο έλληνας ερευνητής στο «Βήμα», την τελευταία δεκαετία έχουν διεξαχθεί αρκετές πειραματικές έρευνες σε ανθρώπους οι οποίες αφορούσαν την έγχυση ενήλικων βλαστοκυττάρων του μυελού των οστών στην καρδιά ασθενών με στόχο την αποκατάσταση τραυματισμών του καρδιακού ιστού που είχαν προκληθεί είτε ύστερα από κάποιο καρδιακό επεισόδιο είτε ύστερα από θεραπευτικές διαδικασίες όπως το μπαλονάκι ή το στεντ (σημειώνεται ότι τέτοιου είδους παρεμβάσεις συνδέονται με μικροτραυματισμούς του καρδιακού ενδοθηλίου, της «φόδρας» που καλύπτει τα τοιχώματα των καρδιακών αρτηριών). «Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των πειραματικών αυτών προσεγγίσεων ήταν κατά μέσο όρο θετικά, αλλά σε μικρό βαθμό. Μαγνητικές τομογραφίες έδωσαν κάποιες ενδείξεις για μικρή μόνο βελτίωση στην ικανότητα συστολής της καρδιάς των ασθενών».

Για ποιον λόγο τα ευρήματα από τη συμβατική έγχυση βλαστοκυττάρων στην καρδιά ήταν απλώς συγκρατημένα αισιόδοξα; Μεταξύ άλλων παραμέτρων, όπως ο ακριβής χρόνος έγχυσης ή το ακριβές πρωτόκολλο απομόνωσης των βλαστοκυττάρων, «ένοχη» φαίνεται να είναι και η φυσιολογική υδροδυναμική του οργάνου. Ο κ. Κυρτάτος σημειώνει ότι«οι δυνάμεις που ασκούνταν εντός της καρδιάς δεν επέτρεπαν να παραμείνει σημαντικός αριθμός βλαστοκυττάρων στο σημείο της βλάβης. Σύμφωνα με έρευνες μόλις το 1%-5% “αγκιστρωνόταν” στο κατάλληλο σημείο μετά την τοπική έγχυση».




Ο κατάλληλος «πλοηγός»

Τα όχι και τόσο ενθαρρυντικά αυτά αποτελέσματα... τράβηξαν σαν μαγνήτης το ενδιαφέρον των ειδικών του UCL, οι οποίοι υπό την εποπτεία του καθηγητή Μαρκ Λίθγκοου εστράφησαν προς τη μαγνητική στόχευση. Οι επιστήμονες σκέφθηκαν ότι αφού τα ίδια τα βλαστικά κύτταρα «χάνουν τον δρόμο» τους εντός του οργανισμού, ένας κατάλληλος οδηγός ίσως μπορούσε να τα κάνει να φθάσουν ως την... Ιθάκη, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν η «λαβωμένη» καρδιά. Ο κατάλληλος οδηγός φάνηκε ότι δεν ήταν άλλος από έναν μαγνήτη, με μικρή σχετικώς ελκτική δύναμη,«όχι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που έχουν τα μαγνητάκια που βάζουμε ως διακοσμητικά επάνω στο ψυγείο» σημειώνει ο κ. Κυρτάτος.

Οι ερευνητές έλαβαν κύτταρα μυελού των οστών ανθρώπων και απομόνωσαν βλαστικά κύτταρα. Στη συνέχεια καλλιέργησαν αυτά τα ανώριμα κύτταρα στο εργαστήριο επί δέκα ημέρες μέσα σε μια «σούπα» που περιείχε τους κατάλληλους χημικούς παράγοντες ώστε να διαφοροποιηθούν σε προγονικά ενδοθηλιακά κύτταρα. Στην καλλιέργεια προσετέθη μία ουσία η οποία περιείχε μαγνητικά νανοσωματίδια. Ο έλληνας ερευνητής διευκρινίζει ότι η συγκεκριμένη ουσία αποτελεί ουσιαστικώς ένα διάλυμα νανοσωματιδίων του οξειδίου του σιδήρου περιβεβλημένων με πολυσάκχαρα και είναι εγκεκριμένη εδώ και περίπου 15 χρόνια από τους αρμόδιους οργανισμούς έγκρισης φαρμακευτικών ουσιών. Χρησιμοποιείται και στη χώρα μας για έγχυση σε ασθενείς πριν από την υποβολή τους σε μαγνητική τομογραφία, με στόχο την απεικόνιση ορισμένων μορφών καρκίνου του ήπατος.«Θα μπορούσαμε να είχαμε χρησιμοποιήσει ένα οποιοδήποτε οξείδιο του σιδήρου,ωστόσο καταφύγαμε σε αυτήν την ουσία που έχει λάβει έγκριση ώστε,αν παράγονταν θετικά αποτελέσματα,να είχαμε στα χέρια μας ένα ισχυρό “χαρτί” που θα ήταν δυνατόν να εισέλθει νωρίτερα σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους»λέει ο κ. Κυρτάτος.

Με όπλο τη φαγοκυττάρωση

Μοιάζει με πίνακα αφηρημένης τέχνης, ωστόσο αποτελεί την αποτύπωση ενός ανθρώπινου κυττάρου (με μπλε χρώμα φαίνεται ο πυρήνας του και με πράσινο το κυτταρόπλασμα) το οποίο εμπεριέχει μαγνητικά νανοσωματίδια (κόκκινο χρώμα). Η εικόνα ελήφθη με συνεστιακό μικροσκόπιο φθορισμού

Μετά την προσθήκη της η ουσία έγινε ουσιαστικώς «ένα» με τα κύτταρα της καλλιέργειας, τα οποία μετατράπηκαν σε... μαγνητικά κύτταρα! Υπαίτια γι΄ αυτό το «πάντρεμα» ήταν μια γνωστή και εντελώς φυσική διαδικασία που ακολουθούν τα κύτταρα, η αποκαλούμενη φαγοκυττάρωση, η οποία αφορά εγκόλπωση σωματιδίων στο εσωτερικό τους. Εκτός από μεμονωμένα μόρια, πολλά κύτταρα έχουν την ικανότητα να απορροφούν και μεγαλύτερα σωματίδια, ακόμη και άλλα κύτταρα, από το περιβάλλον τους. Αυτό εξυπηρετεί την απομάκρυνση αποβλήτων ή την εξόντωση «εισβολέων» που προκαλούν ασθένεια. Κατά τη φαγοκυττάρωση το κύτταρο αναπτύσσει προσεκβολές που ονομάζονται ψευδοπόδια. Αυτά «περικυκλώνουν» το «θύμα»- σωματίδιο ή άλλο κύτταρο - και ενώνονται εγκολπώνοντάς το. Το εγκλωβισμένο υλικό αποθηκεύεται σε ένα κυστίδιο από μεμβράνη, το λεγόμενο ενδόσωμα, και στη συνέχεια πέπτεται. Υπάρχουν μάλιστα ορισμένα κύτταρα που είναι εξειδικευμένα στη φαγοκυττάρωση, τα οποία ονομάζονται, όπως μπορεί κάποιος εύκολα να φανταστεί, φαγοκύτταρα. Τα νανοσωματίδια αφού εισέλθουν στα ενδοσώματα παραμένουν τουλάχιστον επί έναν μήνα προτού υποστούν πέψη και αποβληθούν από τον οργανισμό.

Με αυτόν λοιπόν τον τρόπο, εκμεταλλευόμενοι τις ιδιότητες των ίδιων των ανθρωπίνων κυττάρων, οι επιστήμονες δημιούργησαν τα μαγνητικά βλαστοκύτταρα.«Στη συνέχεια με χρήση ενός μικρού καθετήρα κάναμε αγγειοπλαστική ή “μπαλονάκι” στα πειραματόζωα.Κατά τη διαδικασία αυτή προκαλέσαμε τραυματισμό πέραν του φυσιολογικού,αφαιρώντας μέρος του ενδοθηλίου στην αρτηρία»αναφέρει ο κ. Κυρτάτος.

Ακολούθως τα ζώα χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Στη μία έγινε έγχυση βλαστικών κυττάρων του ενδοθηλίου χωρίς την παρουσία εξωτερικού μαγνήτη. Η δεύτερη ομάδα εξετέθη σε μαγνητικό πεδίο δημιουργούμενο από μια διάταξη μαγνητών που είχαν τοποθετηθεί εκτός του σώματος κάθε ζώου.«Η έγχυση έγινε μέσω της καρωτίδας, η οποία στον αρουραίο έχει διάμετρο ενός χιλιοστού, ίδια περίπου με εκείνη μιας μικρής ανθρώπινης αρτηρίας. Το μαγνητικό πεδίο που δημιουργήθηκε ήταν ανάλογο εκείνου ενός κοινού μαγνητικού τομογράφου. Μάλιστα το πεδίο που δημιουργούν οι πιο σύγχρονοι τομογράφοι είναι ισχυρότερο από το πεδίο των μικρών μαγνητών μας. Επρόκειτο δηλαδή για μια ασφαλή διαδικασία» υπογραμμίζει ο ερευνητής.



Σε 5 χρόνια χρήση σε ασθενείς

Τα μαγνητικά κύτταρα φάνηκε ότι βρήκαν τον σωστό δρόμο. Με πυξίδα τους τον μαγνήτη συγκεντρώθηκαν σε πολύ μεγάλους αριθμούς στην περιοχή της βλάβης του ενδοθηλίου των αρτηριών.«Τα αποτελέσματα έδειξαν πενταπλασιασμό κατά μέσο όρο του αριθμού των κυττάρων που κατακρατήθηκαν στην πληγείσα περιοχή στα ζώα που είχαν εκτεθεί στο μαγνητικό πεδίο σε σχέση με τα υπόλοιπα».

Τα επόμενα βήματα για την ομάδα του UCL είναι το να παρακολουθήσουν τη μακροπρόθεσμη «τύχη» των συγκεκριμένων κυττάρων, να δουν δηλαδή αν η μεγάλη συγκέντρωσή τους στην περιοχή της βλάβης οδηγεί τελικά και σε βελτίωσή της. Οπως μας ενημερώνει ο κ. Κυρτάτος, τα πειράματα προς αυτήν την κατεύθυνση θα αρχίσουν πιθανότατα μέσα στο 2010.

Απώτερος στόχος βέβαια της όλης προσπάθειας είναι ο άνθρωπος. Αν και ο έλληνας ερευνητής δεν μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια πότε η «έξυπνη» αυτή μέθοδος θα μπορούσε να δοκιμαστεί σε ασθενείς, υπολογίζει ότι κάτι τέτοιο θα είναι εφικτό«μέσα σε πέντε χρόνια αν όλα τα πειράματα που θα προηγηθούν είναι θετικά και με δεδομένο ότι μιλάμε για χρήση μιας ουσίας η οποία είναι ήδη εγκεκριμένη για παρεμφερείς χρήσεις».

Τα μαγνητικά νανοσωματίδια μπορούν όμως να προσφέρουν και πολύτιμες πληροφορίες μετά την έγχυσή τους σε ό,τι αφορά την εξέλιξη μιας θεραπείας- τουλάχιστον για διάστημα περίπου ενός μήνα πριν από την αποβολή τους από το κύτταρο και τον οργανισμό. Ο κ. Κυρτάτος σημειώνει ότι «καθώς τα νανοσωματίδια παρεμβαίνουν στο σήμα του μαγνητικού τομογράφου με χρήση τομογραφίας, οι γιατροί θα μπορούν μελλοντικά να έχουν σημαντικές ενδείξεις σχετικά με το αν τα κύτταρα βρίσκονται στην περιοχή που χρειάζεται και αν λαμβάνει χώρα η επούλωση του τραυματισμένου ιστού». Κάποια πειράματα που διεξάγουν οι ειδικοί του UCL αποδεικνύουν ήδη τη χρησιμότητα της μεθόδου και στο πεδίο της απεικόνισης: για παράδειγμα, η έγχυση νανοσωματιδίων στον εγκέφαλο ποντικών έδειξε ότι είναι δυνατόν να απεικονιστεί η μετακίνηση ενδογενών βλαστοκυττάρων του εγκεφάλου με τη βοήθεια μαγνητικής τομογραφίας.

Διάγνωση καρκίνου

Εικόνα ενός διαιρούμενου ανθρώπινου βλαστοκυττάρου (με μπλε χρώμα ο διαιρούμενος πυρήνας) που ελήφθη με συνδυασμό συνεστιακού μικροσκοπίου με φθορισμό και οπτικού μικροσκοπίου. Στην περιφέρεια του κυττάρου διακρίνονται ψευδοπόδια που περικλείουν μαγνητικά νανοσωματίδια (κίτρινο). Τα νανοσωματίδια υφίστανται φαγοκυττάρωση και συγκεντρώνονται στην περιφέρεια του πυρήνα

Τα μικροσκοπικά σωματίδια-μαγνήτες φαίνεται επίσης ότι θα μπορούν να δώσουν μελλοντικά μια καλή εικόνα διαφορετικών μορφών καρκίνου. Ο ερευνητής εξηγεί ότι η έγχυση μαγνητικών νανοσωματιδίων στα οποία θα είναι δεσμευμένα αντισώματα που αναγνωρίζουν διαφορετικούς καρκίνους είναι δυνατόν να «φωτογραφίσει» την εξέλιξη της εκάστοτε μορφής της νόσου. Του λόγου το αληθές αποδεικνύουν πειράματα της ομάδας στην οποία συμμετέχει ο κ. Κυρτάτος. «Προσδέσαμε βλαστοκύτταρα σε αντισώματα που αναγνωρίζουν έναν τύπο καρκινικών κυττάρων τα οποία συμβάλλουν στον καρκίνο του παχέος εντέρου και δείξαμε ότι αλλάζει η όψη των κυττάρων στις εικόνες μαγνητικής τομογραφίας.Με αυτόν τον τρόπο είναι πιθανόν στο μέλλον να αναγνωρίζεται ευκολότερα αυτός ο τύπος καρκίνου και, το σημαντικότερο ,οι μεταστάσεις του». Η πιο πρόσφατη δουλειά στο συγκεκριμένο πεδίο, η οποία δημοσιεύθηκε online στην επιθεώρηση «Cancer Research» στις 17 Νοεμβρίου, αφορά την απεικόνιση του καρκίνου του πνεύμονος. Οι επιστήμονες του UCL χρησιμοποίησαν βλαστοκύτταρα που αναγνωρίζουν έναν τύπο καρκίνου του πνεύμονος και συγκεντρώνονται γύρω από τα καρκινικά κύτταρα αποτελώντας το υπόστρωμα του καρκίνου. «Γέμισαν» αυτά τα βλαστοκύτταρα με νανοσωματίδια και τα χορήγησαν ενδοφλεβίως σε ποντίκια με καρκίνο του πνεύμονος. Οπως προέκυψε, τα κύτταρα αναγνώρισαν τον καρκίνο και τις μεταστάσεις του, κάτι που αποτυπώθηκε στη μαγνητική τομογραφία.

Ενας αόρατος νανόκοσμος υπόσχεται να προσφέρει, κατά τα χρόνια που έρχονται, άκρως ορατά αποτελέσματα για το καλό πολλών ανθρώπων με σοβαρές νόσους. Ας ευχηθούμε τα μέχρι στιγμής θετικά ευρήματα να... μαγνητίσουν μεγαλύτερες επιτυχίες στο μέλλον, με στόχο νόσοι που μοιάζουν σήμερα με γίγαντες να μετατραπούν σε... νάνους.

tovima.gr




«ΚΑΙΓΟΝΤΑΣ» ΤΟΥΣ ΟΓΚΟΥΣ ΜΕ ΝΑΝΟΣΩΜΑΤΙΔΙΑ

Τα μαγνητικά νανοσωματίδια θα μπορούσαν επίσης να «πυρπολήσουν» καρκινικά κύτταρα, όπως δείχνουν μελέτες της ομάδας του UCL, στις οποίες συμμετέχει ο κ. Κυρτάτος. Η μέθοδος, που ονομάζεται μαγνητική υπερθερμία και δοκιμάζεται αυτή τη στιγμή σε ποντίκια, αναμένεται να αποδειχθεί άκρως πολύτιμη για την αντιμετώπιση καρκίνων, όπως του πνεύμονος, αλλά και της κεφαλής και του τραχήλου. Η τεχνική στην περίπτωση του καρκίνου αφορά πρόσδεση των νανοσωματιδίων σε αντισώματα ή σε βλαστικά κύτταρα τα οποία είναι προγραμματισμένα να επιδίδονται σε κυνήγι των καρκινικών όγκων εντός του οργανισμού. Στη συνέχεια, μετά την έγχυση των κυττάρων στον οργανισμό και αφού αυτά φθάσουν στο σημείο-«στόχο», οι ειδικοί θερμαίνουν τα κύτταρα με χρήση εναλλασσόμενων μαγνητικών κυμάτων. Ετσι «ψήνουν» τα καρκινικά κύτταρα στα οποία είναι πλέον προσδεδεμένα τα μικροσωματίδια, αφήνοντας όμως ανέπαφο τον υγιή ιστό γύρω τους. Η όλη διαδικασία μοιάζει με αυτήν που ακολουθούμε καθημερινά στην κουζίνα με τη χρήση του γνωστού φούρνου μικροκυμάτων, μόνο που στη συγκεκριμένη περίπτωση τα κύτταρα δεν χρειάζεται να θερμανθούν πολύ για να συντελεστεί το «κάψιμο» των κακοήθων κυττάρων: μια αύξηση της φυσιολογικής θερμοκρασίας τους κατά 6 ως 10 βαθμούς Κελσίου είναι αρκετή.

Ηδη σε πειράματα σε ποντίκια οι ερευνητές εισήγαγαν τα μικροσκοπικά σωματίδια που περιέχουν οξείδιο του σιδήρου σε μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα τα οποία εντοπίζονται στον μυελό των οστών. Για λόγους που αυτή τη στιγμή δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι, τα κύτταρα αυτά «μαγνητίζονται» από τα καρκινικά κύτταρα του πνεύμονος αλλά όχι από τα υγιή. Αυτού του είδους η θεραπεία αναμένεται να εισέλθει στη φάση των κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους σε τρία με πέντε χρόνια, γεγονός που, αν όλα πάνε κατ΄ ευχήν, θα μεταφραστεί σε ευρεία χρήση της στην κλινική πράξη σε μία δεκαετία από σήμερα.

Μια δεύτερη παραλλαγή της μεθόδου, η οποία έχει σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου, βασίζεται στην πρόσδεση των σωματιδίων σε ένα αντίσωμα που αναγνωρίζει τους όγκους στις συγκεκριμένες περιοχές γι΄ αυτό και προσδένεται σε αυτούς. Σύμφωνα με τον κ. Κυρτάτο«η τεχνική δείχνει θετικά αποτελέσματα, ωστόσο θα γνωρίζουμε περισσότερα σχετικά με το τι μπορεί να καταφέρει μέσα στους επόμενους μήνες, όταν θα έχουμε περισσότερα στοιχεία στα χέρια μας από τα πειράματα στα ζώα». Σε κάθε περίπτωση η τοποθέτηση των καρκινικών κυττάρων στον... φούρνο φαίνεται ότι μπορεί να «μαγειρέψει» καλύτερη επιβίωση για πολλούς ασθενείς.

"Τα βλαστοκύτταρα διαχωρίζονται σε αιμοποιητικά και μεσεγχυματικά.

O ομφάλιος λώρος, και ειδικότερα το τμήμα του που λέγεται «γέλη τουWharton»,ο μυελός των οστών, ο λιπώδης
ιστός, οι σκελετικοί μύες, το ήπαρ, το πάγκρεας και ο εγκέφαλος περιέχουν μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα. Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα του ομφάλιου λώρου πλεονεκτούν ποιοτικά λόγω του νεαρού της ηλικίας του
δότη"




Ο Richard Dawkins «ξαναχτυπά»!
Ενα βιβλίο-απάντηση στους δημιουργιστές και μια ανθολογία για επιστήμονες και φιλολόγους

O βρετανός εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins είναι πια τόσο διάσημος ώστε δεν χρειάζεται περισσότερες συστάσεις. Το τελευταίο βιβλίο του με τίτλοΤο μεγαλύτερο θέαμα στη Γηπου μόλις κυκλοφόρησε στην ελληνική γλώσσα μπορεί να θεωρηθεί ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα βιβλίων του που στόχο έχουν να κάνουν την εξέλιξη γνωστή στο ευρύ κοινό, ενώ ταυτόχρονα δίνει μια απάντηση στους δημιουργιστές, σε εκείνους που πιστεύουν «κατά γράμμα» τα ιερά κείμενα για τη δημιουργία του κόσμου.

Αν έπρεπε να δώσουμε με μια λέξη το τι πραγματεύεται το βιβλίο αυτό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα μήνυμα που λέει: «Κοιτάξτε γύρω σας και θα έχετε όλες τις αποδείξεις που χρειάζεστε για να πεισθείτε ότι η εξέλιξη δεν μπορεί να αμφισβητηθεί!». Πράγματι ο Dawkins δεν κάνει τίποτε άλλο από το να μας «ανοίγει τα μάτια» στις αμέτρητες αποδείξεις της εξέλιξης που είναι γύρω μας και που, ενώ τις βλέπουμε, δεν τις αντιλαμβανόμαστε ως τέτοιες. Και φυσικά όλα αυτά γίνονται με τον χαρακτηριστικό τρόπο γραφής του Dawkins.

Πάρτε για παράδειγμα το απόσπασμα που ακολουθεί από το κεφάλαιο 8, το οποίο αρχίζει με τη διήγηση ενός πραγματικού περιστατικού που διαδόθηκε από στόμα σε στόμα και το οποίο ο συγγραφέας αναβιώνει. Η ιστορία αφορά την ερώτηση που έθεσε μια κυρία αμφισβητίας της εξέλιξης στον μεγάλο εξελικτικό βιολόγο Χαλντέιν έπειτα από μια διάλεξή του:

«Καθηγητά Χαλντέιν, ακόμη και αν η εξέλιξη είχε στη διάθεσή της δισεκατομμύρια χρόνια, όπως λέτε, εγώ απλούστατα δεν μπορώ να πιστέψω ότι είναι δυνατόν να περάσουμε από ένα κύτταρο σε ένα περίπλοκο ανθρώπινο σώμα, του οποίου τα τρισεκατομμύρια των κυττάρων είναι οργανωμένα σε οστά, μυς και νεύρα, με μια καρδιά που χτυπά ακατάπαυστα για δεκαετίες, με μίλια ολόκληρα από αιμοφόρα αγγεία και έναν εγκέφαλο ικανό να σκέπτεται, να μιλάει και να αισθάνεται».

Χαλντέιν:«Μα, κυρία μου, το κάνατε μόνη σας. Και σας χρειάστηκαν μόλις εννέα μήνες»!

Με την παραπάνω εισαγωγή ο Dawkins θέτει τα θεμέλια για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει και η οποία αφορά τις αποδείξεις για την εξέλιξη που βρίσκουμε στη μελέτη της ανάπτυξης των οργανισμών. Αντίστοιχα ελκυστικές είναι οι διηγήσεις σε όλα τα κεφάλαια του βιβλίου. Είναι βέβαιον ότι πρόκειται για ένα βιβλίο-παράδειγμα εκλαϊκευτικής επιστημονικής γραφής.

Oι περισσότεροι από εμάς δεν σκεπτόμαστε τους επιστήμονες ως συγγραφείς ούτε θεωρούμε ότι θα απολαμβάναμε την ανάγνωση ενός επιστημονικού κειμένου. Μέγα λάθος! Και αν χρειάζεστε απόδειξη, μπορείτε να την έχετε διαβάζοντας το βιβλίο των εκδόσεων του Πανεπιστημίου της ΟξφόρδηςΤhe Οxford book of modern science writing.Τα κείμενα είναι επιλεγμένα από τον Richard Dawkins και αφορούν όλα τα επιστημονικά πεδία. (Ως πρόσφατα ο Dawkins κατείχε την έδρα Charles Simonyi για τη δημόσια κατανόηση της επιστήμης και, παρά την ειδίκευσή του στην εξελικτική βιολογία, το θέμα της διάδοσης της επιστήμης ήταν πάντα κεντρικό στα ενδιαφέροντά του.)

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: η πρώτη αφορά το τι μελετούν οι επιστήμονες, η δεύτερη το ποιοι είναι, η τρίτη το τι πιστεύουν και η τέταρτη το τι απολαμβάνουν. Ετσι στην πρώτη ενότητα διαβάζουμε αποσπάσματα από βιβλία επιστημόνων που περιγράφουν την εργασία τους (εξαιρετικό και συγκινητικότατο το απόσπασμα από το βιβλίο του ηθολόγου Νiko ΤinbergenCurious naturalists). Στη δεύτερη τα αποσπάσματα προέρχονται από αυτοβιογραφίες επιστημόνων, στην τρίτη τα κείμενα είναι ίσως λίγο δυσκολότερα αλλά πραγματικά αποδεικνύουν ότι η καθαρότητα του λόγου και το χάρισμα της γραφής δεν είναι προσόν μόνο των λογοτεχνών (διαβάστε Αϊνστάιν στη σελίδα 314), ενώ η τέταρτη δείχνει καθαρά γιατί η ενασχόληση με την επιστήμη μπορεί να είναι τόσο γοητευτική. Αν δεν έχετε ποτέ διαβάσει κανένα βιβλίο σχετικό με την επιστήμη, το βιβλίο των εκδόσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης είναι ο καλύτερος τρόπος για να αρχίσετε! Περιττό βέβαια να πούμε ότι το βιβλίο αυτό δεν πρέπει να λείπει από τη βιβλιοθήκη όσων ασχολούνται με την επιστήμη.

IΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ | Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2009

Victor Vasarely, actual name Vásárhely Gyözö, was born in the year 1906 in Pécs. He spent his childhood in Slovakia and moved with his family to Budapest, Hungary in the year 1919. He studied at the medical faculty only to leave after two years and in the year 1927 transferred to the Podolini-Volkmann Academy where he studied painting and modern art.