Σήμερα θα σας πω μερικές ιδέες μου πάνω στη συμβουλευτική και θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την ομιλία μου αυτή«Πώς να γίνεις ο εαυτός σου»Leo Buscaglia

Να ζεις, ν' αγαπάς και να μαθαίνεις
Leo Buscaglia
Ψυχολογία καθημερινής συμπεριφοράς
2
Πώς να γίνεις ο εαυτός σου

Σήμερα θα σας πω μερικές ιδέες μου πάνω στη συμβουλευτική και θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την ομιλία μου αυτή«Πώς να γίνεις ο εαυτός σου». Ένα πολύ απογοητευτικό πράγμα είναι, ότι κάποια εποχή η ομάδα αυτή ήταν μικρή. Μπορούσα να σας πλησιάσω από κοντά, μπορούσαμε ν' ανταλλάξουμε ιδέες, μου λέγατε τη γνώμη σας. Ζήτησα ν' ανάψουν τα φώτα γιατί θέλω να βλέπω τα μάτια σας! Έτσι, μ' ένα τόσο μεγάλο ακροατήριο, δεν μπορώ να λογαριάζω παρά μόνο στους κραδασμούς σας— γι' αυτό κάντε τον κόπο να τρέμετε κάπου‐κάπου!

Και τώρα ας«γίνουμε ο εαυτός μας».

Η ιδέα μου για τη συμβουλευτική μπορεί να συνοψιστεί σε μια απλή φράση. Δεν ξέρω πόσοι από σας έχετε διαβάσει ένα βιβλίο του Σαιντ Εξυπερύ που λέγεται Άνεμος, άμμος και αστέρια. Αν δεν το'χετε διαβάσει, μου επιτρέπετε να σας το χαρίσω μ' όλη μου την καρδιά;

Υπάρχει στο Άνεμος, άμμος και αστέρια ένα κεφάλαιο όπου ο Σαιντ Εξυπερύ, χωρίς να το χαρακτηρίζει καθοριστικά, μιλά για την αγάπη όπως κανείς δεν έχει μιλήσει ποτέ— με απλά παιδικά λόγια. Λέει:«Ίσως η αγάπη είναι η προσπάθειά μου να σε οδηγήσω μαλακά πάλι πίσω στον εαυτό σου». Δίσταζα πάντα να καθορίσω την αγάπη, γιατί τη βλέπω σαν κάτι απεριόριστο κι όσο ο άνθρωπος γίνεται πιο μεγάλος και πιο ωραίος και πιο εκδηλωτικός, έτσι μεγαλώνει κι η αγάπη. Γι' αυτό μου φαινόταν άσχημο να την κλείσω μέσα σ' έναν ορισμό. Όμως ο ορισμός του Σαιντ Εξυπερύ μ' αρέσει και πιστεύω ότι ίσως αυτό είναι πραγματικά η διδασκαλία και οπωσδήποτε αυτό είναι η συμβουλευτική— μια προσπάθεια δική μου όχι να σε προσαρμόσω στη δική μου εικόνα για το πώς σε θέλω, αλλά να σε οδηγήσω πίσω στον εαυτό σου, σ' αυτό που είσαι, στη μοναδικότητα και την αρχική σου ομορφιά.

Είναι τόσο πολλοί οι άνθρωποι που προσπαθούν να μας κάνουν αυτό που θέλουν εκείνοι και ύστερα από κάποια αντίσταση υποχωρούμε και λέμε πως ίσως αυτό να σημαίνει «προσαρμογή». Θεέ και Κύριε! Κάπου‐κάπου κάποιος επαναστατεί και λέει «Όχι! Εγώ δε θα γίνω αυτό που θέλεις. Είμαι και θα μείνω εγώ. Θέλω να γίνω αυτό που είμαι».

Πολλές φορές αναρωτιέμαι: όσο κι αν επαναστατούμε, είμαστε πραγματικά αυτό που είμαστε ή είμαστε μόνο αυτό που μας λένε ότι είμαστε; Ξέρουμε σαν δάσκαλος και ψυχολόγος ότι μαθαίνουμε να είμαστε άνθρωποι— αλλά ποιοι είναι οι δάσκαλοί μας; Κατ' αρχήν δάσκαλοί μας είναι οι γονείς μας, η οικογένειά μας. Δεν μπορούμε πια, εκτός αν είμαστε ακόμη παιδιά, να κατηγορούμε τους γονείς και την οικογένειά μας, γιατί οι γονείς κι οι συγγενείς μας είναι μόνο άνθρωποι σαν όλους τους άλλους. Έχουν τα δικά τους προβλήματα, τις δικές τους αδυναμίες. Μας δίδαξαν απλά και μόνο αυτά που ήξεραν. Θα 'χεις μεγαλώσει πραγματικά τη μέρα που θα μπορείς να πλησιάσεις τον άντρα που είναι ο πατέρας σου ή τη γυναίκα που είναι η μητέρα σου και να τους πεις:«Ξέρεις, σ' αγαπάω μ' όλα τα ελαττώματά σου».

Μια μέρα με πλησίασε ένας πατέρας μετά από ένα μάθημα αγάπης και μου είπε:«Θέλω να σου μιλήσω». Με πήρε έξω, στο πίσω πάρκινγκ, μ' αγκάλιασε, μ' έσφιξε κι άρχισε να κλαίει. Μου είπε: «Τις προάλλες ο γιος μου ύστερα από είκοσι ένα χρόνια μου είπε: "Ξέρεις, μπαμπά, σ' αγαπάω πραγματικά", και ξέρω ότι το έλεγε σοβαρά. Ήξερα πως μ' αγαπούσε, αλλά εσύ του έμαθες να το λέει». Επομένως δεν έχουμε πια περιθώρια να παραπονιόμαστε ότι δε μας δίδαξαν ή ότι ίσως δε μας δίδαξαν σωστά. Πάντα μπορούμε να μάθουμε!

Η αλλαγή είναι πολύ σημαντικό πράγμα για μένα. Σαν δάσκαλοι πρέπει να πιστεύουμε στην αλλαγή, πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι δυνατή, αλλιώς δε θα διδάσκουμε— γιατί η διδασκαλία είναι μια συνεχής διαδικασία αλλαγής. Κάθε φορά που«διδάσκεις» κάτι σε κάποιον, αυτός το χωνεύει, το κάνει κάτι και ξεπηδάει απ' αυτό ένας νέος άνθρωπος. Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι δε φλέγονται από τη λαχτάρα να μάθουν, γιατί δεν το βλέπουν σαν τη μεγαλύτερη περιπέτεια του κόσμου— αφού είναι μια διαδικασία μεταμόρφωσης. Κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι νέο, γινόμαστε κάτι νέο. Απόψε είμαι διαφορετικός, γιατί ήρθα εδώ. Έχω μείνει, κατάπληκτος από τη φιλοξενία των Τεξανών και δε σας πουλάω κομπλιμέντα, γιατί δεν το συνηθίζω. Σήμερα το απόγευμα κάθισα και ξανάγραψα ολόκληρο το λόγο μου. Πέταξα τον προηγούμενο στο καλάθι κι άρχισα να γράφω από την αρχή ένα καινούργιο λόγο για σας, γιατί ο άλλος δεν ταίριαζε. Κι ενώ το έκανα αυτό, δεν έπαψε να χτυπάει το τηλέφωνο και να μου λένε,«θα μαζευτούμε απόψε— έλα μαζί μας», «Βρισκόμαστε εκεί,θα 'ρθεις να μας δεις; Θέλουμε να σου μιλήσουμε».

Σημειώματα κάτω από την πόρτα. Φανταστικά πράγματα! Άνθρωποι που επικοινωνούν με άλλους ανθρώπους, αυτό είναι.

Έτσι λοιπόν κι εγώ άλλαξα. Δεν είμαι πια ο ίδιος άνθρωπος που μπήκε εδώ μέσα το πρωί. Είμαι κάτι καινούργιο, γιατί έζησα κάτι καινούργιο μαζί σας. Γι' αυτό είναι τόσο συναρπαστικό πράγμα η μάθηση και δε θα'πρεπε ποτέ να γίνει αγγαρεία. Κάθε βιβλίο σε οδηγεί σε καινούργια βιβλία. Κάθε φορά που ακούς ένα μουσικό κομμάτι, γνωρίζεις χίλια νέα κομμάτια— ακούς μια σονάτα του Μπετόβεν και χάνεσαι!

Διαβάζεις ένα βιβλίο με ποίηση και χάνεσαι!

Υπάρχουν χιλιάδες πράγματα να διαβάσεις, να δεις, να κάνεις, ν' αγγίξεις, να νιώσεις. Το καθένα τους σε κάνει διαφορετικό άνθρωπο. Ποιος είσαι λοιπόν πραγματικά, αυτός που είσαι ή αυτό που μαθαίνεις ή αυτό που σου είπαν για χρόνια οι άλλοι ότι είσαι;

Η κουβέντα του Σαιντ Εξυπερύ για την επιστροφή στον εαυτό σου είναι πολύ ωραία, αλλά για να οδηγηθείς ξανά πίσω στον εαυτό σου πρέπει να αποφασίσεις, σε κάποιο βαθμό, ποιος αισθάνεσαι ότι πρέπει να γίνεις. Σου υπόσχομαι πως, αν αφοσιωθείς πραγματικά στην προσπάθεια ν' ανακαλύψεις ποιος πραγματικά είσαι, θα είναι το πιο συναρπαστικό ταξίδι της ζωής σου. Δεν είσαι άσχημος. Δεν είσαι κακός. Είσαι μια χαρά. Σκέψου τα πρωινά μας λόγια— τι το καινούργιο είπα; Έλα, πες την αλήθεια, δεν είπα τίποτε καινούργιο. Απλώς πρότεινα αυτό που ήταν ήδη μέσα σου και η αντίδραση σ' αυτή την κίνηση είναι να ανοίγονται οι άνθρωποι και να λένε:
«Είναι αλήθεια. Γιατί το κράταγα μέσα μου; Θα πάω εκεί και θα τους αγκαλιάσω». Αυτό είναι και τίποτε παραπάνω. Η έκφραση ενός πράγματος που βρισκόταν εκεί που σου λέει ότι δεν είναι κακό για σένα να είσαι εσύ. Σου δίνει την άδεια να υπάρξεις και να εξελιχθείς. Δεν είναι απίστευτο ότι χρειαζόμαστε κάποιον άλλο να μας δώσει την άδεια να είμαστε εμείς;

Ξέρουμε πως με τα λόγια μπορούμε να πούμε στα μικρά παιδιά τι είναι και ποιοι είναι.
Ο Γουέντελ Τζόνσον μας λέει πως με τους χαρακτηρισμούς μπορούμε να κάνουμε ένα παιδί τραυλό. Όταν π.χ. έρχεται ένα μικρό παιδί ξαναμμένο και λέει,«Ω, μ‐μ‐μ‐αμά, περνάει ο π‐π‐π‐παγωτατζής», η μητέρα το σταματάει και λέει: «Σταμάτα και ξαναπέστο αργά— τραυλίζεις». Αν το παιδί το ακούσει αυτό αρκετές φορές, θα πιστέψει ότι τραυλίζει και πολύ σύντομα θα εσωτερικοποιήσει το τραύλισμα και θα λέει,«Είμαι τραυλός». Έτσι φτιάξαμε ένα τραυλό παιδί. Το ίδιο μπορείς να καταφέρεις, αν λες συνέχεια σε κάποιον, «Είσαι όμορφος, είσαι όμορφος, είσαι όμορφος». Αν στο πουν αυτό αρκετοί άνθρωποι, θ' αρχίσεις να φέρεσαι σαν να ήσουν όμορφος. Αλλά το«Είσαι άσχημος, είσαι άσχημος, είσαι άσχημος», θα σε κάνει να καμπουριάζεις, να μαζεύεσαι όλο και πιο πολύ, ώσπου να γίνεις πραγματικά άσχημος. Οι χαρακτηρισμοί«Είσαι κακός! Είσαι κουτός!» θα σε κάνουν κουτό και κακό.

Σήμερα το πρωί είπα:«Η αγάπη είναι κάτι που μαθαίνεται» κι αυτό είναι αλήθεια. Η αγάπη μαθαίνεται, ο φόβος μαθαίνεται, η προκατάληψη μαθαίνεται, το μίσος μαθαίνεται, το ενδιαφέρον μαθαίνεται, η υπευθυνότητα μαθαίνεται, η αφοσίωση μαθαίνεται, ο σεβασμός μαθαίνεται, η καλοσύνη και η ευγένεια μαθαίνονται. Όλα αυτά μαθαίνονται έξω στην κοινωνία, στο σπίτι, μέσα σε μια σχέση. Οι γλωσσικές διαδικασίες αρχίζουν στην ηλικία του ενός και των δύο χρόνων, όταν οι λέξεις αρχίζουν να εμφανίζονται και να αποχτούν συγκινησιακό και διανοητικό περιεχόμενο. Αυτές είναι οι λέξεις με τις οποίες θα χτίσεις το περιβάλλον σου— μ' αυτές θα ζήσεις την υπόλοιπη ζωή σου, αυτές θα σε φυλακίσουν ή θα σε απελευθερώσουν. Έχει τρομερή σημασία αυτό.

Επίσης από την οικογένειά μας κυρίως αποχτούμε την έννοια της αυταίσθησης— το ποιοι είμαστε. Γι' αυτό και η οικογένεια έχει μια μεγάλη ευθύνη. Κανείς δε διδάσκει ποτέ τους ανθρώπους πώς να γίνουν γονείς. Ξαφνικά αποχτάς ένα μωρό και το παιχνίδι αρχίζει. Μπορεί να νιώθεις την ευθύνη, αλλά φιλτράρεται μέσα από το ποιος είσαι ήδη. Γι' αυτό είπα σήμερα το πρωί ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι να κάνεις τον εαυτό σου τον σπουδαιότερο, τον πιο θαυμάσιο, τον πιο αξιαγάπητο άνθρωπο του κόσμου, γιατί αυτό θα δώσεις στα παιδιά σου και σε όλους όσους συναντάς.

Πιστεύω ότι ελέγχεις το πεπρωμένο σου, ότι μπορείς να γίνεις αυτό που θέλεις. Μπορείς να σταματήσεις και να πεις,«Όχι, δε θα το κάνω πια. Δε θα ξαναφερθώ έτσι. Είμαι μόνος και χρειάζομαι γύρω μου ανθρώπους. Ίσως να πρέπει να αλλάξω τον τρόπο που φέρομαι». Και μετά άρχισε να το κάνεις— θεληματικά. Δοκίμασέ το. Έκανα ένα ενδιαφέρον πείραμα με μια ομάδα φοιτητών στο μάθημα της ψυχογλωσσολογίας. Τους έβαλα να φτιάξουν δυο σειρές λέξεων. Στη μια μεριά βάλαμε λέξεις που τις ονομάσαμε«γρουσούζικες» λέξεις, όπως«μίσος», «απελπισία», «όχι». Φτιάξαμε ένα λεξιλόγιο με λέξεις γρουσούζικες, όλες τις πραγματικά κακές λέξεις. Από την άλλη μεριά φτιάξαμε ένα άλλο λεξιλόγιο και βάλαμε λέξεις θετικές, όπως τη λέξη«αγάπη». Αποφασίσαμε ότι αυτές θα ήταν οι λέξεις που θα χρησιμοποιούσαμε για να μιλήσουμε για τους άλλους, για να σκεφτούμε και να μιλήσουμε για τον εαυτό μας και τον κόσμο. Ξεκινήσαμε τη διαδικασία αυτή κι άρχισαν να συμβαίνουν φανταστικά πράγματα— στον τρόπο που νιώθαμε, στον τρόπο που κάναμε τους άλλους να νιώθουν και τις αλληλοεπιδράσεις μεταξύ μας. Όλα αυτά έγιναν μόνο και μόνο επειδή χρησιμοποιήσαμε θετικές λέξεις!

Δεν υπάρχει οικογένεια που να μην έχει τα στραβά της. Δεν υπάρχει οικογένεια χωρίς φόβο ή χωρίς προκατάληψη. Ας ρίξουμε μια ματιά στην ονομαζόμενη φυσιολογική οικογένεια με όλα τα προβλήματά της και ας δούμε τι συμβαίνει όταν γεννιέται ένα παιδί που είναι διαφορετικό, προβληματικό, ανάπηρο. Περίεργα πράγματα συμβαίνουν από την αρχή. Έχει ξεκινήσει μια καταπλητική έρευνα πάνω σ' αυτό και πεθαίνω από ανυπομονησία να δω τα τελικά αποτελέσματα. Στο Ιατρικό Κέντρο της UCLA, όταν γεννιέται ένα μειονεκτικό παιδί, στέλνεται αμέσως δίπλα του ένας σύμβουλος— όχι την άλλη εβδομάδα ή τον άλλο χρόνο, αλλά αμέσως— για να μιλήσει με τους γονείς, να τους πει να μη φοβούνται, να τους πει ότι υπάρχουν δυνατότητες εκπαίδευσης, να τους δώσει ελπίδες, να ζωντανέψει τη σπίθα που πάει να σβήσει, αυτή την εύθραυστη ισορροπία που δημιουργείται όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Ζούμε σ' ένα πολιτισμό που υπογραμμίζει πάντα την τελειότητα. Μεγαλώσαμε στο σχολείο της Ντόρις Νταίη και του Ροκ Χάτσον. Το Χόλιγουντ διαμόρφωσε την αντίληψή μας για το ωραίο και το καλό κι αυτό που με τρομάζει πιο πολύ είναι ότι το Χόλιγουντ διαμόρφωσε και την ιδέα μας για την αγάπη. Έτσι έγινε πράγματι και ο κόσμος περνάει τη ζωή του πιστεύοντας, ότι αγάπη είναι το να κυνηγάς ένα θηλυκό επί έξι μπομπίνες. Όλοι τα'χετε δει αυτά— ο Ροκ πάντα κυνηγάει την Ντόρις και η Ντόρις τρέχει συνεχώς μακριά προστατεύοντας κάτι με φοβερές στριγκλιές— ποτέ μου δεν κατάλαβα τι. Τελικά στην τελευταία μπομπίνα αυτός την πιάνει και τη σηκώνει στην αγκαλιά του και την κουβαλάει μέσα στο σπίτι. Και η οθόνη γράφει: τέλος. Και, φίλε μου, έτσι πραγματικά είναι! Αυτό που θα'θελα να δω είναι τι γίνεται μετά το«τέλος», γιατί είμαι σίγουρος πως μια γυναίκα που τρέχει να ξεφύγει επί έξι μπομπίνες πρέπει να'ναι ψυχρή κι αν κάποιος άντρας είναι τόσο τρελός που να επιμένει να την κυνηγάει, πρέπει να είναι ανίκανος.

Σ' αυτή τη μελέτη της UCL A μετράνε το χρόνο, μετράνε τα λεπτά. Για παράδειγμα, μετράνε πόσον καιρό κάνουν, όταν γεννιέται ένα«φυσιολογικό» παιδί, να το πάνε στη μητέρα του. Διαπίστωσαν ότι με τα προβληματικά παιδιά περνάει ένα σημαντικά μεγαλύτερο διάστημα. Καμιά από τις νοσοκόμες δε θέλει να πάει το παιδί μέσα. Όταν γεννιέται ένα γερό μωράκι, μπαίνουν μέσα στο δωμάτιο λέγοντας,«Κοιτάξτε τι σας φέρνουμε, κ. Τζόουνς» κι όλοι είναι πανευτυχείς. Όταν γεννιέται όμως ένα μειονεκτικό παιδί, μια σκιά πέφτει σ' ολόκληρο το μαιευτήριο. Τι λέει αυτή η στάση στη μητέρα του παιδιού, πριν ακόμη το δει; Της λέει ότι την απορρίπτουν, ότι κάτι δεν πάει καλά. Ποια μητέρα, μόλις βρέθηκε μόνη με το χαρούμενο μικρό μπόγο της, δε βιάστηκε ν' ανοίξει την κουβέρτα και να μετρήσει τα δάχτυλα του μωρού της; Οι μητέρες το έχουν εκφράσει πολύ ξεκάθαρα, ότι η γέννηση είναι ένα δώρο.«Χαρίζω κάτι στον κόσμο, χαρίζω κάτι στον άντρα μου, στην οικογένειά μου». Από την αρχή λοιπόν υπάρχει φόβος.«Τι έχει αυτό το παιδί;» Υπάρχει ενοχή.«Φταίω εγώ;» Είμαστε άνθρωποι.

Αυτή η ιδέα της τελειότητας με τρομάζει. Φοβόμαστε πια να κάνουμε ο,τιδήποτε, επειδή δεν μπορούμε να το κάνουμε τέλεια. Ο Μάσλοου λέει πως υπάρχουν θαυμάσιες κορυφαίες εμπειρίες που θα'πρεπε να τις δοκιμάζουμε όλοι μας, όπως όταν φτιάχνει κανείς ένα κεραμικό βάζο ή όταν ζωγραφίζει ένα πίνακα και τον βάζει μπροστά του λέγοντας:«Είναι προέκταση του εαυτού μου». Υπάρχει μια άλλη υπαρξιστική θεωρία που λέει:«Πιστεύω πως υπάρχω γιατί έκανα κάτι. Δημιούργησα κάτι κι επομένως υπάρχω». Κι όμως αποφεύγουμε να το κάνουμε αυτό, γιατί φοβόμαστε ότι δε θα είναι καλό, ότι δε θα το επιδοκιμάσουν. Αν νιώθεις την επιθυμία να μουντζουρώσεις ένα τοίχο με μελάνι, γιατί δεν το κάνεις; Αυτή είναι η διάθεσή σου κι αυτό είναι το σημείο που βρίσκεσαι αυτή τη στιγμή. Γιατί να ντρέπεσαι; Πες:«Αυτό βγήκε από μένα, είναι δημιούργημά μου, το έκανα εγώ και είναι καλό». Όλοι όμως φοβόμαστε, γιατί θέλουμε να είναι τέλεια τα πράγματα. Θέλουμε τα παιδιά μας να είναι τέλεια.

Αντλώντας από τις προσωπικές μου εμπειρίες— το μόνο που μπορώ να κάνω— θυμάμαι το μάθημα της γυμναστικής στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Αν υπάρχει κανένας γυμναστής ανάμεσά σας, ελπίζω να μ' ακούει καλά. Ό,τι και να πω δε θα το πάρω πίσω γιατί είναι αλήθεια. Θυμάμαι το αγώνα για την τελειότητα. Η γυμναστική θα'πρεπε να'ναι ένα μάθημα όπου ο καθένας έχει τις δικές του ευκαιρίες. Αν δεν μπορείς να ρίχνεις καλές μπαλιές, μπορείς να μάθεις να ρίχνεις όσο καλύτερα μπορείς. Δεν ήταν έτσι όμως τα πράγματα— εμείς δε στοχεύαμε παρά στην τελειότητα. Υπήρχαν λοιπόν πάντα μπροστά κάτι ψηλοί γεροδεμένοι και ήταν τα αστέρια. Κι από την άλλη μεριά υπήρχα εγώ, πετσί και κόκαλο, με το σκόρδο τυλιγμένο στο λαιμό μου και το κακοφορεμένο σορτσάκι και τα αδύνατα πόδια μου. Και στεκόμουνα στη σειρά περιμένοντας να με διαλέξουν, πεθαίνοντας λίγο‐λίγο κάθε μέρα. Θυμόσαστε πώς μας έβαζαν όλους στη σειρά κι έρχονταν τ' αστέρια και στέκονταν μπροστά με φουσκωμένο το στέρνο κι έλεγαν, «Διαλέγω εσένα» και
«Διαλέγω εσένα», κι εσύ έβλεπες τη σειρά ν'αραιώνει, ενώ εσύ βρισκόσουνα ακόμη εκεί.

Τελικά μένατε μόνο δύο, άλλος ένας μικροκαμωμένος κι εσύ. Και τότε έλεγαν,«Εντάξει, θα πάρω τον Μπουσκάλια» «ή θα πάρω το Ιταλάκι», κι έβγαινες από τη γραμμή πεθαμένος από ντροπή γιατί δεν ταίριαζες με την αθλητική εικόνα, δεν ταίριαζες με την εικόνα της τελειότητας που επιζητούσες. Αυτό ισχύει για τα πάντα. Στο σχολείο σήμερα υπάρχει ένας φοιτητής που είναι γυμναστής. Παραλίγο θα λάβαινε μέρος στους Ολυμπιακούς πέρσι. Έχει μια παραμόρφωση στο πόδι. Από κάθε άλλη άποψη είναι όσο πιο τέλειος μπορείτε να φανταστείτε, έχει ένα σώμα που θα το ζήλευε ο καθένας, ένα ωραίο μυαλό, καταπληκτικά μαλλιά και μάτια που αστράφτουν. Αλλά για τον εαυτό του δεν είναι ένα ωραίο αγόρι— είναι ένας κουτσός. Κάποιος βρέθηκε να του κληροδοτήσει αυτό το ελάττωμα και τώρα το μόνο που ακούει όταν περπατάει στο δρόμο είναι το χτύπημα του ποδιού του, ακόμη κι αν κανένας άλλος δεν το παρατηρεί. Αυτός όμως το βλέπει και ταυτίζεται μ' αυτό. Καταλαβαίνετε λοιπόν γιατί αυτή η ιδέα της τελειότητας με παγώνει.

Μόλις γεννηθεί αυτό το παιδί που δεν είναι τέλειο ή μόλις το ανακαλύψει η οικογένεια, ένα σωρό πράγματα έρχονται στην επιφάνεια. Η απώλεια της ιδανικής εικόνας, οι φόβοι για το μέλλον. Τι το περιμένει αυτό το παιδί; Θα μπορέσει να βρει δουλειά, θα μπορέσει να μάθει κάτι, θα μάθει να διαβάζει; Όλοι αυτοί οι φόβοι είναι πραγματικοί. Ενοχή:«Τι έκανα λάθος
— σε τι φταίω εγώ — μήπως ήταν η διατροφή — μήπως δε φρόντισα τον εαυτό μου;»
Απόγνωση και το κεντρικό ερώτημα:Τι να κάνω τώρα;

Δούλεψα συμβουλευτικά επί έξι χρόνια με γονείς μειονεκτικών παιδιών κι αυτό που άκουγα ξανά και ξανά και ξανά απ' αυτούς τους πελαγωμένους ανθρώπους ήταν πόσους ειδικούς είχαν πάει να δουν. Πήγαιναν στον ένα και μετά στον άλλο και στον άλλο και ποτέ δε μάζευαν τις απαραίτητες πληροφορίες για το παιδί τους. Είναι φοβερό αυτό. Κανείς στον κόσμο δε θα έχει ποτέ καλύτερη επαφή με το παιδί από τους γονείς του. Αυτοί είναι εκείνοι που πρέπει να ξέρουν τα πιο πολλά. Υπάρχει όμως ένα είδος καλά φυλαγμένου μυστικού μεταξύ των ειδικών:«Δεν πρέπει να καταλάβουν. Ξέρω τι έχει ο Τζόνυ, αλλά ας μην το πούμε στη μαμά του». Πώς να το κάνουμε όμως, η μαμά του είναι αυτή που θα φροντίσει τον Τζόνυ κι είναι προτιμότερο να τον φροντίσει καλά παρά άσχημα. Είναι καιρός να το αναγνωρίσουμε αυτό και ν' αποφασίσουμε να λέμε την αλήθεια στους γονείς. Η δική μου άποψη για τη συμβουλευτική είναι: εντάξει, ας μη μιλήσουμε αλλά ας τους δείξουμε. Ας έχουμε ένα δωμάτιο με ένα καθρέφτη ‐ τζάμι όπου η μαμά να μπορεί να κάθεται και να κοιτάζει τι κάνει ο δάσκαλος με το παιδί και μετά ο δάσκαλος να έρθει από την άλλη μεριά και να πει,«Να, αυτό κάνω, έτσι ενισχύω το τάδε. Αν θέλεις, μπορείς να το συνεχίσεις αυτό στο σπίτι». Μια δουλειά ομάδας— μόνο έτσι μπορεί να γίνει κάτι. Όχι πια μυστήρια. Δουλεύουμε μαζί προς όφελος του Τζόνυ. Ο Τζόνυ μας χρειάζεται όλους, ας το κάνουμε λοιπόν μαζί. Όχι αυτή η αίσθηση της ανήμπορης απόγνωσης κάθε φορά. Ο δόκτωρ Α είπε αυτό, ο νευρολόγος Β είπε το άλλο, ο δάσκαλος Γ είπε το τρίτο.

Ξέρω πολλές μητέρες που άκουσαν να τους λένε,«Αφήστε το παιδί, θα το ξεπεράσει μόνο του, θα γίνει εντάξει, ανησυχείτε υπερβολικά, κ. Τζόουνς». Μα, προς Θεού, κανείς δεν ξέρει το παιδί όπως το ξέρει η κ. Τζόουνς! «Πέφτει συχνά, δεν έχει συντονισμό, δε φέρεται σαν τα άλλα παιδιά, κάτι δεν πάει καλά, βοηθήστε με». Κι εμείς τη στέλνουμε μπαλάκι από τον ένα στον άλλον. Δεν ξέρω πόσοι από σας έχετε διαβάσει το βιβλίο της Περλ Μπακ για το κοριτσάκι της, είναι όμως ένα πολύ‐πολύ σημαντικό βιβλίο και θα'πρεπε να το διαβάσει κάθε παιδαγωγός. Είναι η περίπτωση μιας μορφωμένης, ευαίσθητης γυναίκας που πήγε το παιδί της σε εκατό διαφορετικούς ανθρώπους. Ταξίδεψε σ' ολόκληρο τον κόσμο γυρεύοντας βοήθεια, ώσπου κάποιος αποφάσισε να της μιλήσεις ξεκάθαρα:«Κοίτα να δεις, Περλ, γλυκιά μου, το παιδί σου είναι διανοητικά καθυστερημένο, αλλά ας προσπαθήσουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε γι' αυτή. Ας προσπαθήσουμε να τη βοηθήσουμε να μάθει ό,τι μπορεί, πάψε όμως να πιστεύεις ότι θα γίνει μεγαλοφυία. Ξέχασέ τα όλα αυτά κι έλα να δουλέψουμε και να κάνουμε ό,τι το καλύτερο μπορούμε γι' αυτό το παιδί. Δε θα της βάλουμε όρια. Δε θα πούμε ότι δεν μπορεί να μάθει— όλα αυτά είναι ανοησίες. Ας βάλουμε όμως όλη μας τη δύναμη για να κάνουμε το καλύτερο κι ας πάψουμε να γυρίζουμε τον κόσμο». Εκείνη απάντησε τότε«εντάξει» κι από τη στιγμή εκείνη άρχισε να προσπαθεί. Κάποιος όμως πρέπει να εξηγήσει με ειλικρίνεια στους γονείς.

Πέρα από τα προβλήματα και τις δυσκολίες της συνηθισμένης«φυσιολογικής» οικογένειας, η οικογένεια που έχει ένα ανάπηρο παιδί έχει να αντιμετωπίσει αμέτρητα άλλα προβλήματα. Αυτό το διαπίστωσα δραματικά πέρσι, όταν μια μητέρα μου είπε:«Έχω ένα παιδί με σοβαρή εγκεφαλική παράλυση. Το ξέρετε ότι δεν έχω λείψει ούτε πέντε λεπτά από το σπίτι από τη μέρα που γεννήθηκε; Όπου και να πάω, πρέπει να το παίρνω μαζί μου. Δεν μπορώ να βρω μπέιμπι σίτερ να το κρατήσει, όλες το φοβούνται». Ζωή είναι αυτή; Οι γονείς είναι κι αυτοί άνθρωποι και έχουν ανάγκη να βγαίνουν. Μερικές φορές το ξεχνάμε αυτό. Διηγόμουνα αυτή την ιστορία στους μαθητές μου και μ' είχε πιάσει κάτι σαν τρέλα. Κοπάναγα τον πίνακα και φώναζα κι ένας από τους μαθητές μου είπε: «Γιατί να μην ξεκινήσουμε μια ομάδα μπέιμπι‐σίτινγκ;» Κι έτσι άρχισαν να κάνουν δωρεάν μπέιμπι σίτινγκ για γονείς με μειονεκτικά παιδιά. Οι μαθητές δε φοβόντουσαν τα παιδιά κι έτσι πήγαιναν και τους έκαναν παρέα δίνοντας την ευκαιρία στους γονείς να πάνε σ' ένα εστιατόριο για να θυμηθούν κι αυτοί πως είναι άνθρωποι και να βγουν και να μείνουν μόνοι για λίγο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί έρχεται πάντα η μέρα που όλα τα παιδιά έχουν φύγει και η μαμά θα καθήσει δίπλα στον μπαμπά και θα κοιτάξουν ο ένας τον άλλο και πολύ φοβάμαι ότι θα αναγκαστούν να πουν: «Ποιος στην οργή είσαι εσύ;» Τόσο απασχολημένη ήταν με τα δικά της, τόσο απασχολημένος ήταν με τα δικά του.

Δεν είναι περίεργο, ύστερα απ' όλα αυτά, που οι γονείς φωνάζουν βοήθεια. Τώρα, όποιος θέλει να βοηθήσει έναν άλλο άνθρωπο—και δεν έχει σημασία ποιος είναι αυτός— πρέπει να θυμάται κάποια βασικά πράγματα. Πρώτα απ' όλα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο και να πάψουμε να μεταχειριζόμαστε τους ανθρώπους σαν να είναι αντικείμενα. Είμαστε ευάλωτοι, είμαστε εύθραυστοι, είμαστε αδύναμοι, εύκολα τρομάζουμε. Είναι τόσο εύκολο, έτσι εύθραυστοι που είμαστε, να ανοίξουμε μια τρύπα στον άλλο και να τον κάνουμε να υποφέρει. Είναι όμως σχεδόν εξίσου εύκολο να κλείσουμε την τρύπα με το ίδιο δάχτυλο που την άνοιξε. Εξαρτάται από ποια πλευρά του ατόμου είσαι. Ο άνθρωπος είναι κάτι το απίστευτο. Είναι φοβεροί οι μηχανισμοί άμυνας που χτίζουμε για να προστατέψουμε τον εαυτό μας. Το σύμπτωμα που, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, λέει στον παραφορτωμένο επιχειρηματία που νιώθει το έλκος του να θεριεύει:
«Ηρέμησε,φίλε». Το σύμπτωμα που, όταν φτάνεις να έχεις τόσο άγχος που να μη μπορείς να μιλήσεις στους άλλους, σε προειδοποιεί:«Πρόσεχε, φίλε, το παρακάνεις. Κάθησε κάτω από μια μηλιά». Έχω ακούσει τους πιο απίθανους μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι κι αλίμονό σου, αν θέλεις να βοηθήσεις κάποιον, αν πεις: «Έλα, σύνελθε. Ξέρεις πως δεν είναι έτσι». Θυμάμαι μια μητέρα που κάθησε στην καρέκλα απέναντί μου και μου είπε με απόλυτη σοβαρότητα: «Τώρα επιτέλους καταλαβαίνω. Τώρα συνειδητοποίησα γιατί έχω ένα διαφορετικό παιδί και γιατί είμαι αναγκασμένη να κάθομαι μέσα και γιατί ο άντρας μου κι εγώ δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε μαζί και γιατί συμβαίνουν όλα τα άλλα πράγματα. Είναι γιατί ο Θεός με διάλεξε ανάμεσα σ' όλους τους άλλους ανθρώπους, γιατί ήξερε πως θα φρόντιζα αυτό το παιδί». Αυτός κι αν είναι μηχανισμός άμυνας! Και θα'σουν πολύ ανάξιος άνθρωπος, αν της έλεγες:«Ελάτε τώρα, κ. Τζόουνς, μη λέτε τέτοια».

Μερικές φορές βρίσκουμε κάποιο στήριγμα—ο Άλμπυ το ονομάζει αυτό ευαίσθητη ισορροπία και μ' αρέσει ο όρος— άλλοτε απλώς ισορροπούμε επικίνδυνα και δε θα'πρεπε κανείς να θεωρεί τον εαυτό του τόσο πανίσχυρο, ώστε να τολμήσει να ταράξει την ισορροπία, να γκρεμίσει ένα μηχανισμό άμυνας. Θυμάμαι κάποτε ένα ψυχολόγο που έλεγε σε μια μητέρα:«Πρέπει να δεχτείτε τη μειονεκτικότητα του παιδιού σας. Πρέπει». Κι αυτή του απάντησε:«Και γιατί πρέπει, να πάρει η οργή;» Αυτή είναι η καλύτερη απάντηση που έχω ακούσει. Τι σημαίνει«πρέπει»; Ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο, είναι ένα θαύμα και πρέπει να το αντιμετωπίζουμε με προσοχή.

Το δεύτερο πράγμα είναι, ότι ο άνθρωπος είναι ικανός για αλλαγή κι αν δεν το πιστεύετε αυτό, έχετε διαλέξει λάθος επάγγελμα. Κάθε μέρα θα'πρεπε να βλέπετε τον κόσμο μ' ένα νέο προσωπικό τρόπο. Το δέντρο έξω από το σπίτι σας δεν είναι ποτέ το ίδιο— κοτάξτε το λοιπόν! Ποτέ από καταβολής κόσμου δεν έγιναν δυο ίδια ηλιοβασιλέματα— κοιτάξτε τα λοιπόν! Όλα ακολουθούν μια διαδικασία μεταβολής, όπως κι εσείς οι ίδιοι. Τις προάλλες βρισκόμουνα σε μια παραλία με μερικούς μαθητές μου και κάποιος έπιασε ένα παλιό ξεραμένο αστερία και τον ξανάβαλε με μεγάλη προσοχή στο νερό.«Έχει απλώς στεγνώσει», είπε, «όταν απορροφήσει και πάλι υγρασία, θα ξαναζωντανέψει». Και μετά, αφού σκέφτηκε λίγο, γύρισε σε μένα και μου είπε:«Ξέρεις, Λεό, ίσως αυτή είναι ολόκληρη η διαδικασία του συνεχούς γίγνεσθαι, ίσως να φτάνουμε σ' ένα σημείο που στεγνώνουμε και χρειαζόμαστε λίγη υγρασία για να ξαναρχίσουμε». Κι εγώ σηκώθηκα από την άμμο ενθουσιασμένος και είπα«Μπράβο»! Ίσως αυτό να είναι όλο κι όλο. Επένδυση στη ζωή σημαίνει επένδυση στην αλλαγή και δε με απασχολεί ο θάνατος, γιατί με απορροφά η ορμή της ζωής! Ας τα βγάλει πέρα μόνος του ο θάνατος! Μην πιστέψετε ποτέ ότι θα βρείτε την ηρεμία— η ζωή δεν είναι έτσι. Όταν αλλάζει κανείς συνεχώς πρέπει να συνεχίσει να προσαρμόζεται στις αλλαγές, πράγμα που σημαίνει ότι θα συναντάει συνεχώς καινούργια εμπόδια. Αυτή είναι η χαρά της ζωής. Κι όταν πια μπαρκάρεις στο ταξίδι του γίγνεσθαι, δεν μπορείς να σταματήσεις με τίποτε. Είσαι καταδικασμένος! Σ' έχει πάρει η φόρα! Τι φανταστικό ταξίδι όμως! Η κάθε μέρα είναι καινούργια. Το κάθε λουλούδι είναι καινούργιο. Το κάθε πρόσωπο είναι καινούργιο. Το καθετί στον κόσμο είναι καινούργιο, το κάθε πρωινό της ζωής σου. Πάψε να το βλέπεις σαν αγγαρεία. Στην Ιαπωνία το χύσιμο του νερού είναι μια τελετή. Καθόμαστε σε μια καλύβα όταν γινόταν η τελετή του τσαγιού και ο οικοδεσπότης μας πήρε μια κουτάλα νερό και το έχυσε στην τσαγιέρα κι όλοι προσέχαμε ν' ακούσουμε. Ο ήχος του νερού στην τσαγιέρα ήταν σχεδόν ανυπόφορα συναρπαστικός. Σκέφτομαι πόσοι άνθρωποι την ημέρα ανοίγουν το ντους και τη βρύση του νεροχύτη και ποτέ δεν ακούν το νερό. Πότε άκουσες το νερό να τρέχει για τελευταία φορά; Είναι τόσο ωραίο! Απόψε που θα γυρίσεις σπίτι, άνοιξε τη βρύση και άκουσέ το να τρέχει.

Ο Χέμπερτ Όττο λέει:«Η αλλαγή και η ωρίμανση συμβαίνουν όταν ένας άνθρωπος έχει διακινδυνεύσει τον εαυτό του, όταν τολμά να πειραματίζεται με την ίδια τη ζωή του».
Δεν είναι απίθανο αυτό; Ένας άνθρωπος διακινδύνευσε την ύπαρξή του και τόλμησε να πειραματιστεί με την ίδια του τη ζωή, δείχνοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Αυτός ο πειραματισμός πάνω στην ίδια σου τη ζωή είναι κάτι συναρπαστικό, γεμάτο χαρά, γεμάτο ευτυχία και έξαρση, έχει όμως και μια πλευρά ανησυχαστική. Μας τρομάζει γιατί μας ξανοίγει στο άγνωστο, ενώ έχουμε συνηθίσει στο βόλεμα. Μπορείς να ξαπλώσεις πίσω και να πεις:«Είμαι ευχαριστημένος όπως είμαι, έχω μια καλή δουλειά, ένα αυτοκίνητο», αν όμως αποφασίσεις ν' αλλάξεις, δεν μπορεί πια να είναι αυτές οι αξίες σου— γι' αυτό πρέπει ν' αποτινάξεις το βόλεμα. Έχω την έντονη αίσθηση ότι το αντίθετο της αγάπης δεν είναι το μίσος, αλλά η απάθεια. Είναι το να μη δίνεις δεκάρα. Όταν κάποιος μισεί, πρέπει να νιώθει κάτι για μένα, αλλιώς δε θα μπορούσε να μισήσει. Υπάρχει επομένως ένας τρόπος να επικοινωνήσω μαζί του. Αλλά αν κάποιος δε με βλέπει καν, είμαι ανίσχυρος— δεν έχω κανένα τρόπο να τον αγγίξω.
Αν δε σ' αρέσει το σκηνικό μέσα στο οποίο ζεις, αν νιώθεις δυστυχία, μοναξιά, αν δε συμβαίνει τίποτε στη ζωή σου, άλλαξε το σκηνικό. Ζωγράφισε ένα καινούργιο φόντο. Μάζεψε γύρω σου καινούργιους ηθοποιούς. Γράψε ένα καινούργιο έργο— κι αν δεν είναι καλό, κατέβα από τη σκηνή και γράψε άλλο. Υπάρχουν εκατομμύρια έργα, όσα κι οι άνθρωποι.

Βέβαια ο άνθρωπος χρειάζεται έναν οδηγό. Ο δάσκαλος— όπως κι ο γονιός— είναι τέτοιος οδηγός. Μ' αρέσει να με ονομάζουν παιδαγωγό. Δε μ' αρέσει να με λένε καθηγητή. Ο καθηγητής θυμίζει την έδρα κι από έδρες έχουμε πήξει. Η παιδαγωγική βγαίνει από το ρήμα«άγω», που σημαίνει οδηγώ, διευθύνω, κι αυτό θα'πρεπε να κάνουμε. Υπάρχει ένα τραπέζι γεμάτο θαύματα. Η αγωγή είναι ο τρόπος να οδηγήσεις τους ανθρώπους σ' αυτό. Μπορείς να διακοσμήσεις το τραπέζι, μπορείς να βάλεις πάνω του όλα τα φαγητά του κόσμου, μα δεν μπορείς να αναγκάσεις κανέναν να φάει. Ο Καρλ Ρότζερς λέει,«Κανείς δε δίδαξε ποτέ τίποτε σε κανέναν», κι αυτό είναι αλήθεια— μόνο τον εαυτό μας διδάσκουμε. Ο δάσκαλος που νομίζει ότι έχει όλες τις απαντήσεις είναι ο πιο μεγάλος ηλίθιος του κόσμου! Τι θαυμάσιο πράγμα ν' ακούς ένα παιδί να βάζει ένα ερώτημα πραγματικά έξυπνο και ν' απαντάει ο δάσκαλος:«Μπράβο! Δεν την ξέρω την απάντηση, αλλά πάμε να την βρούμε μαζί». Ίσως είναι αυτός ο τρόπος να πεις στον άλλο,«Η μάθηση είναι συναρπαστική. Δε χρειάζεται να ξέρεις τα πάντα. Θα οδηγήσουμε ο ένας τον άλλο».

Έχω και μια άλλη θεωρία. Τα ψυχιατρικά μας ιδρύματα γεμίζουν όλο και περισσότερο. Ήμουνα στην Πρόληψη Αυτοκτονιών στο Λος Άντζελες και το τηλέφωνό μου δε σταματούσε να χτυπάει μέρα και νύχτα, πράγμα που σημαίνει ότι κάτι πάει στραβά. Έχουμε μπαρκάρει σε λάθος πλοίο και νομίζω πως ένας από τους λόγους είναι αυτή η ιδέα μας ότι«Θα σε αγαπήσω αν». Αν ο καθένας μας είχε έστω και ένα πρόσωπο στη ζωή του που να του έλεγε,
«Θα σε αγαπάω ο,τιδήποτε κι αν γίνει. Θα σ' αγαπάω ακόμη κι αν είσαι ηλίθιος, αν πέσεις και σπάσεις τα μούτρα σου, αν τα κάνεις θάλασσα, αν κάνεις λάθη, αν φέρεσαι σαν άνθρωπος— εγώ θα σ' αγαπώ ό,τι κι αν γίνει», τότε δε θα καταλήγαμε στα ψυχιατρεία. Αυτό υποτίθεται πως θα'πρεπε να είναι ο γάμος. Είναι όμως; Αυτό θα'πρεπε να είναι η οικογένεια. Είναι όμως; Φυσικά η κοινωνία δεν μπορεί να το πει αυτό. Έχει πολύ μεγάλες ευθύνες απέναντι σε πάρα πολλούς. Αλλά να υπήρχε ένας μόνο άνθρωπος στη ζωή σου που να μπορείς να του φωνάξεις. Μ' αρέσει ο ορισμός της οικογένειας από τον Ρόμπερτ Φροστ:«Το σπιτικό σου είναι το μέρος που, όταν πας εκεί, είναι υποχρεωμένοι να σε μπάσουν μέσα». Αυτό θα'πρεπε να είναι το σπιτικό, να λέει κάτι σαν«Έλα μέσα. Εντάξει, έκανες
βλακείες, αλλά δε θα σ' τις χτυπήσω. Σ' αγαπώ και θα σε πάρω όπως είσαι». Γι' αυτό το πράγμα λέω, όταν μιλάω για καθοδήγηση.

Ο άνθρωπος χρειάζεται κάποιον που να τον νοιάζεται. Έστω και ένα, φτάνει να νοιάζεται πραγματικά και δε μιλάω για μεγάλες εξάρσεις. Μιλάω για τα μικροπράγματα, για τις μικρές χειρονομίες που δείχνουν το ενδιαφέρον. Σας έχω ξαναπεί πόσο εύκολα ικανοποιούμαστε— η τρύπα βουλώνει και με ένα δάχτυλο.

Ένα άλλο πράγμα που χρειάζεται ο άνθρωπος είναι η καταξίωση. Το έχουμε ανάγκη όλοι μας. Πρέπει να νιώσουμε ότι μας αναγνωρίζουν επειδή κάναμε κάτι καλό. Και κάποιος πρέπει να μας το δείξει αυτό. Πρέπει κάποιος να μας πλησιάζει κατά καιρούς και να μας χτυπάει στον ώμο και να λέει:«Πολύ καλό αυτό. Πραγματικά μου αρέσει».

Και τελικά για ν' αλλάξει ο άνθρωπος και να γίνει ο εαυτός του, πρέπει να έχει ελευθερία. Για να διδαχτείς, πρέπει να είσαι ελεύθερος. Πρέπει να βρίσκεις ανθρώπους που να ενδιαφέρονται για το δέντρο σου, όχι το δέντρο ‐ γλειφιντζούρι, και πρέπει να ενδιαφέρεσαι κι εσύ για το δικό τους δέντρο.«Δείξε μου το δέντρο σου, Τζόνυ. Δείξε μου ποιος είσαι, Τζόνυ, έτσι θα καταλάβω αυτό πού μπορώ ν' αρχίσω». Πρέπει να είμαστε ελεύθεροι για να δη μιουργήσουμε. Έζησα πρόσφατα μια απίστευτη εμπειρία. Μιλούσα σε μια παρέα από προικισμένα παιδιά σ' ένα σχολείο της Καλιφόρνιας και παραληρούσα με το γνωστό μου τρόπο, ενώ αυτά κάθονταν σαν μαγεμένα— οι κραδασμοί μεταξύ μας ήταν κάτι το απίστευτο. Μετά από την πρωινή ομιλία, η σχολή μου'κανε το γεύμα. Όταν ξαναγύρισα, τα παιδιά με περίμεναν και μου είπαν:«Ω, Δρ. Μπ., συνέβη κάτι τρομερό. Θυμόσαστε το παιδί που καθόταν ακριβώς μπροστά σας;» «Βέβαια», είπα εγώ,«και δε θα το ξεχάσω ποτέ, είχε απογειωθεί εντελώς».
«Τον απέβαλαν από το σχολείο για δύο εβδομάδες». «Γιατί;», ρώτησα εγώ. Φαίνεται ότι στη διάλεξή μου έλεγα κάποια στιγμή, ότι ο τρόπος να γνωρίσεις πραγματικά ένα πράγμα είναι μέσα από την εμπειρία. Είπα λοιπόν:«Αν θέλεις πραγματικά να γνωρίσεις ένα δέντρο πρέπει να σκαρφαλώσεις πάνω, να το αγγίξεις, να καθήσεις στα κλαδιά του, ν' ακούσεις τον άνεμο να παίζει μέσα στα φύλλα. Τότε ίσως να μπορείς να πεις πραγματικά: αυτό το δέντρο το ξέρω». Και το παιδί είχε πει:«Ναι, θα το θυμάμαι αυτό, είναι το πιο σημαντικό». Έτσι, την ώρα της μεσημεριανής διακοπής το αγόρι αυτό είδε ένα δέντρο και σκαρφάλωσε πάνω του. Όμως πέρασε από κει ο διευθυντής του, τον είδε, τον υποχρέωσε να κατεβεί και τον έδιωξε από το σχολείο.

Εγώ λοιπόν είπα:«Α, πρέπει να'γινε κάποιο λάθος. Είναι παρεξήγηση. Θα πάω να μιλήσω στον υποδιευθυντή των αγοριών». Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτό, αλλά οι υποδιευθυντές των αγοριών είναι πάντα πρώην καθηγητές γυμναστικής. Πήγα λοιπόν στο γραφείο του και τον είδα να κάθεται με τα φουσκωτά ποντίκια του και του είπα:«Είμαι ο Δρ Μπουσκάλια». Σήκωσε τα μάτια του και είδα πως ήταν έξω φρενών.«Εσύ είσαι που γυρίζεις στο σχολείο και λες στα παιδιά να σκαρφαλώνουν στα δέντρα; Είσαι πραγματική απειλή!» «Δεν κατάλαβες καλά», άρχισα να λέω,«έγινε κάποια παρεξ...». Αυτός φώναζε:«Πραγματική απειλή! Ακούς εκεί να σκαρφαλώνουν στα δέντρα! Σαν να μην ήταν αρκετά ενοχλητικά ως τώρα!». Στάθηκε αδύνατο να συνεννοηθούμε, δεν μπορούσα να τα βγάλω πέρα μαζί του. Έτσι πήγα στο σπίτι του παιδιού που είχε τώρα δυο ολόκληρες εβδομάδες ελεύθερες να σκαρφαλώνει στα δέντρα. Μου είπε το εξής:«Νομίζω ότι το μάθημα που πήρα απ' αυτό είναι πότε ν' ανεβαίνω στα δέντρα και πότε όχι. Γιατί ζούμε σε μια κοινωνία που μας υπαγορεύει τι να κάνουμε, μας βάζει πινακίδες που λένε πότε να το κάνουμε και πότε όχι. Ναι, το ξέρω ότι έτσι είναι. Έκανα ένα λάθος κρίσης, έτσι δεν είναι;» Είχε καταλάβει, και είναι πάντα υποχρεωμένος να προσαρμοστεί στον άνθρωπο πίσω από το γραφείο— συνεχίζει όμως να σκαρφαλώνει στα δέντρα! Υπάρχουν τρόποι ν' ανταποκριθεί κανείς στις ανάγκες της κοινωνίας και υπάρχουν τρόποι να κάνει αυτό που θέλει.

Νομίζω πως οι άνθρωποι χρειάζονται στοργή. Ναι, το λέω αυτό με κάθε σοβαρότητα. Έχουμε ανάγκη να μας αγαπούν. Έχουμε ανάγκη να μας αγγίζουν, να μας ακουμπούν, χρειαζόμαστε κάποια εκδήλωση της αγάπης. Όσοι από μας δουλεύουν στην ειδική εκπαίδευση, θα έχουν υπόψη τους τις μελέτες που έκανε ο Σκιλς, την καταπληκτική δουλειά του στο ορφανοτροφείο με τα εγκαταλειμμένα παιδιά. Είχε παρατηρήσει ότι τα παιδιά που έμεναν μόνα τους στο ορφανοτροφείο γίνονταν προοδευτικά όλο και πιο απαθή, μέχρι που στο τέλος κατέληγαν να κάθονται αδιάφορα. Από την άποψη του Δ.Ν.(Δείκτη Νοημοσύνης) ήταν απόλυτα φυσιολογικά όταν μπήκαν στο ίδρυμα, όμως μετά από ενάμιση χρόνο ο Δ.Ν. τους έπεφτε απότομα ως τη βαριά καθυστέρηση. Αναρωτήθηκε λοιπόν τι συμβαίνει. Πήρε δώδεκα παιδιά από το ορφανοτροφείο—ύστερα από πολλά μπερδέματα, γιατί δεν ήθελαν να τον αφήσουν— και άφησε τα υπόλοιπα. Αυτά τα δώδεκα τα πήγε στην άλλη άκρη της πόλης σ' ένα ίδρυμα για καθυστερημένες έφηβες και έδωσε σε κάθε κοπέλα από ένα παιδί. Τα κορίτσια αυτά δεν ήταν σπίρτα από διανοητική άποψη, αλλά νοιάζονταν πραγματικά. Ξέρετε, πολλά παιδιά είναι τρομερά έξυπνα, μα δε φτάνουν πουθενά— τους λείπουν όλα τα υπόλοιπα. Κι από την άλλη, ξέρω ένα σωρό παιδιά, γερά, καλά παιδιά του μέσου όρου, που έχουν τρομερά συναισθήματα και μπορούν ν' αγγίξουν τους άλλους και γι' αυτό θα φτάσουν πολύ ψηλά. Ο Σκιλς έδωσε καθένα από αυτά τα παρατημένα παιδιά σε καθένα από τα κορίτσια, που τ' αγάπησαν πάρα πολύ και που έκλαιγαν κάθε φορά που στο τέλος της μέρας έμπαιναν τα παιδιά στο πούλμαν, γιατί δεν ήθελαν να τ' αποχωριστούν. Η μοναδική μεταβλητή ήταν το συναίσθημα, τίποτε άλλο δεν είχε αλλάξει, μόνο το γεγονός ότι κάποιος έπαιρνε το καθένα απ' αυτά τα παιδιά και το αγαπούσε κι έπαιζε μαζί του. Ο Σκιλς έγραψε πάνω σ' αυτό μια μελέτη, που θα'πρεπε να τη διαβάσετε όλοι και που λέγεται Προβάδισμα στο προβάδισμα. Σ' αυτή τη μελέτη παρακολουθεί την πορεία αυτών των δώδεκα παιδιών. Όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά που έμειναν στο ορφανοτροφείο είναι σε ψυχωσική κατάσταση σε ψυχιατρικό ίδρυμα ή βαριά καθυστερημένα σε κρατικό ίδρυμα. Από την ομάδα όμως που ανατράφηκε από τα καθυστερημένα κορίτσια, όλα τα παιδιά εκτός από ένα τέλειωσαν το Γυμνάσιο, όλα παντρεύτηκαν, μόνο ένα πήρε διαζύγιο, και κανένα δε ζει από την κοινωνική πρόνοια, αυτοσυντηρούνται όλα. Η ανεξάρτητη μεταβλητή ήταν: κάποιος με κοίταξε, κάποιος με άγγιξε, κάποιος με ακούμπησε, κάποιος ενδιαφέρθηκε για μένα!

Το άλλο πράγμα είναι, ότι ο καθένας έχει το δικό του δρόμο. Υπάρχουν χιλιάδες δρόμοι ν' ανακαλύψεις τον εαυτό σου, να γίνεις ο εαυτός σου. Ο καθένας σας θα βρει το δικό του δρόμο. Μην αφήσετε ποτέ τους άλλους να σας επιβάλουν το δικό τους. Υπάρχει ένα καταπληκτικό βιβλίο που λέγεται Οι διδασκαλίες του Δον Χουάν και έχει γραφτεί από έναν ανθρωπολόγο που λέγεται Καστανέντα. Μιλάει για τους Ινδιάνους Γιακί που μελέτησε. Στο βιβλίο αυτό υπάρχει ένας άντρας που λέγεται Δον Χουάν, ο οποίος λέει:
Το κάθε μονοπάτι είναι ένα από εκατομμύρια μονοπάτια. Γι' αυτό πρέπει πάντα να θυμάσαι ότι ένα μονοπάτι δεν είναι παρά ένα μονοπάτι. Αν αισθάνεσαι πως δεν πρέπει να το ακολουθήσεις, δε χρειάζεται να το ακολουθήσεις κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Κάθε μονοπάτι δεν είναι παρά ένα μονοπάτι. Δεν προσβάλλεις ούτε τον εαυτό σου ούτε τους άλλους αν το παρατήσεις, αφού έτσι σου λέει η καρδιά σου να κάνεις. Όμως η απόφασή σου να μείνεις στο μονοπάτι ή να φύγεις πρέπει να είναι ελεύθερη από φόβο ή φιλοδοξία. Σε προειδοποιώ: κοίταξε καλά και προσεχτικά το κάθε μονοπάτι. Δοκίμασέ το όσες φορές το νομίζεις απαραίτητο. Μετά κάνε στον εαυτό σου και μόνο στον εαυτό σου αυτό το ερώτημα: Έχει καρδιά αυτό το μονοπάτι; Όλα τα μονοπάτια ίδια είναι. Δεν οδηγούν πουθενά. Υπάρχουν μονοπάτια που οδηγούν μέσα από το λόγγο ή μέσα στο λόγγο ή κάτω από το λόγγο. Το μόνο ερώτημα είναι αν αυτό το μονοπάτι έχει καρδιά. Αν έχει, τότε είναι καλό. Αν δεν έχει, είναι άχρηστο.

Αν θέλεις ν' αρχίσεις να βοηθάς τους άλλους, πρέπει ν' αρχίσεις να κάνεις τα παρακάτω πράγματα: Πρώτα‐πρώτα πρέπει να πάψεις να επιβάλλεις στους άλλους την προσωπικότητά σου και τα συστήματα αξιών σου, πρέπει να είσαι αληθινός και πρέπει να μάθεις να ακούς. Υπάρχουν πολλά είδη συμβόλων. Η γλώσσα των λέξεων είναι μια από τις πολλές. Συχνά κάνουμε τρομερά λάθη ανοίγοντας το στόμα μας. Είναι τόσο πιο συμπαθητικό να κοιτάς τον άλλο και να δονείσαι μαζί του. Είμαι αποφασισμένος να αποδεσμευτώ κάποτε από όλες τις ευθύνες και να μελετήσω τους ανθρώπινους κραδασμούς, γιατί είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν, ακόμη κι αν πρόκειται μόνο για τους κραδασμούς που στέλνει αυτός ο ήχος σε σας. Όταν βρούμε αυτό το μυστικό, ίσως να βρούμε ένα τρόπο επικοινωνίας λίγο πιο εύστοχο από τις λέξεις. Νομίζω ότι το να ακούς είναι τρομερά σημαντικό κι ωστόσο όλοι τρέμουμε κι αντιπαθούμε τη σιωπή. Τα πιο όμορφα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν αν μέναμε σιωπηλοί. Αν θέλετε να συμβουλεύετε τους ανθρώπους, αν θέλετε να σας μιλάνε, μείνετε σιωπηλοί. Ύστερα από ένα λεπτό είναι έτοιμοι να πουν ο,τιδήποτε.

Πρέπει να είσαστε αληθινοί. Όχι πλαστοί. Φερθείτε φυσικά. Το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο είναι να είναι κανείς κάτι που δεν είναι. Όσο φτάνετε κοντά και πιο κοντά και πιο κοντά σ'αυτό που είσαστε, δείξτε τον πραγματικό εαυτό σας και συνεχίστε πάντα έτσι. Θα δείτε πως αυτό διευκολύνει τη ζωή σας. Το πιο εύκολο πράγμα που μπορείτε να είσαστε στον κόσμο είναι ο εαυτός σας. Και το πιο δύσκολο είναι να είσαστε αυτό που θέλουν οι άλλοι. Μην τους αφήνετε να σας βάλουν σ' αυτή τη θέση. Βρέστε τον«εαυτό» σας, αυτό που είσαστε, και φερθείτε φυσικά. Έτσι θα μπορέσετε να ζήσετε απλά. Θα μπορέσετε να χρησιμοποιήσετε όλη την ενέργεια που χρειάζεται για να«κρατήσετε μακριά τα φαντάσματα», όπως το τοποθετεί ο Ρίτσαρντ Άλπερτ. Δε θα'χετε πια φαντάσματα να κρατήσετε μακριά. Δε θα χρειάζεται πια να παίζετε παιχνίδια. Σβήστε τα όλα απλώς και πείτε:«Αυτός είμαι. Πάρτε με όπως είμαι με τις αδυναμίες μου, με τις βλακείες μου κι όλα τα άλλα. Κι αν δεν μπορείτε, αφήστε με ήσυχο».

Κι ένα άλλο πράγμα: μη διατάζετε ποτέ κανέναν να κάνει κάτι. Δεν είσαστε Θεός. Δεν ξέρετε τι κρύβει ο καθένας στο κεφάλι του. Μπορείτε να καθοδηγείτε, αλλά όχι να διατάζετε. Και προσπαθήστε να επικοινωνείτε, να καταλαβαίνετε. Είναι τόσο συχνή η εικόνα του ειδικού που κάθεται πίσω από το γραφείο έχοντας καθισμένη απέναντί του μια γυναικούλα κατατρομαγμένη που σφίγγει σπασμωδικά την τσάντα της. Ο ειδικός λέει:«Ύστερα από την πλήρη διαγνωστική έρευνα του παιδιού σας διαπιστώσαμε ότι πάσχει από αναπτυξιακή δυσλεξία, οφειλόμενη σε ελαφρά εγκεφαλική δυσλειτουργία. Καταλάβατε;» Τι μπορεί να πει η μητέρα; Χαμογελάει και λέει,«Μμμ». Σαν να τη βλέπω με τα μάτια μου να γυρίζει σπίτι και ο άντρας της να τη ρωτάει:«Τι είπε λοιπόν ο ειδικός, γλυκιά μου; Εκατόν ενενήντα δολάρια μας στοίχισε». «Κοίτα, έχει κάτι σαν λεξία και φταίει κάτι στο μυαλό του». Κι αυτός ρωτάει:«Γι' αυτό πληρώσαμε εκατόν ενενήντα δολάρια;» Ξέρετε, νομίζω ότι είναι θαύμα που δεν τσακίζουν οι περισσότεροι γονείς προβληματικών παιδιών. Πρέπει λοιπόν να επικοινωνούμε.

Τελικά να θυμόσαστε πως είσαστε ομάδα. Οι επαφές σας με τον κόσμο θα είναι τόσο πιο επιτυχημένες, όσο θα είναι και η δική σας επαφή. Θα προγραμματίζετε μαζί αυτό που θα κάνετε, γιατί υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη και επινοητικότητα στους δύο παρά στον ένα.

Μερικές φορές δε χρειάζεται παρά ένα μικρό, ασήμαντο πράγμα για να σας φέρει μαζί. Πρέπει όμως να κάνετε διάφορα πράγματα, αν θέλετε να είσαστε ομάδα: πρέπει να πείτε την αλήθεια στους γονείς, τουλάχιστον όπως τη βλέπετε τώρα, να τους τα πείτε χωρίς να κρύψετε τίποτε. Σ' αυτό το σημείο βρίσκεται ο Τζόνυ, εδώ θέλουμε να τον φτάσουμε, αυτοί είναι οι στόχοι μας. Μετά οργανώστε ένα αναλυτικό πρόγραμμα για να τους πετύχετε.
Πρώτα απ' όλα θα καθορίσετε το πού βρίσκεται ο Τζόνυ αυτή τη στιγμή. Από κει θα ξεκινήσετε τη δουλειά. Δε θα σας βοηθήσει σε τίποτε να ξέρετε πως πάσχει από ελαφρά εγκεφαλική δυσλειτουργία. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε για τον εγκέφαλό του— είσαστε γονιός ή δάσκαλος. Έτσι κι αλλιώς είναι ανίατο. Μετά καθορίστε το άμεσο επόμενο βήμα, όχι αυτό που θα κάνει μετά από είκοσι χιλιάδες χρόνια, αλλά το επόμενο βήμα που θέλουμε να μπορεί να κάνει. Ο,τιδήποτε είναι αυτό— να καθήσει, να έρθει στην τάξη, να κουνήσει ένα μολύβι, να διαβάσει μια λέξη. Μετά προγραμματίστε πώς θα φτάσει εκεί.
«Αυτή είναι η δικιά σας δουλειά σαν γονιού κι αυτή είναι η δική μου σαν δασκάλου ή σαν συμβουλευτή, και θα δουλέψουμε παρέα. Εσείς θα κάνετε το δικό σας μέρος κι εγώ το δικό μου». Ύστερα θα κοιτάξετε μαζί την επιτυχία σας και θα πείτε:«Φτάσαμε στ' αλήθεια εδώ; Ναι, φτάσαμε. Τα κατάφερε. Ωραία, τώρα πού πάμε;» Και συνεχίζετε παραπέρα. Αυτό είναι το νόημα της παιδαγωγικής συμβουλευτικής, όχι το να χωθείς μέσα στην ψυχή του άλλου, προσπαθώντας να βρεις τι είδους σεξουαλικά προβλήματα έχει. Είναι μια διαδικασία βήμα‐βήμα. Αν κάνετε αυτά τα πράγματα και τα κάνετε μαζί, δεν πρόκειται ν' ακούσετε γονείς να λένε,«βοηθήστε με». Θα έχουν βοηθηθεί.

Θέλω να μοιραστώ ακόμη ένα πράγμα μαζί σας. Έχει γραφτεί από ένα θαυμάσιο άνθρωπο που λέγεται Ζίνκερ και που εργάζεται στο Μορφοψυχολογικό Ινστιτούτο του Κλήβελαντ. Το παρακάτω έχει γραφτεί σε μια μελέτη με τίτλο Κοινή γνώση και προσωπική αποκάλυψη.
Λέει: Αν ένας άνθρωπος στο δρόμο ήθελε να αναζητήσει τον εαυτό του, τι είδους καθοδηγητικές σκέψεις θα έβρισκε σχετικά με την αλλαγή της ύπαρξής του; Θα ανακάλυπτε ίσως ότι ο εγκέφαλός του δεν είναι ακόμη νεκρός, ότι το σώμα του δεν έχει αποστεωθεί ακόμη και ότι, όπου κι αν βρίσκεται τώρα, εξακολουθεί να είναι ο δημιουργός του πεπρωμένου του. Μπορεί να το αλλάξει το πεπρωμένο αυτό παίρνοντας απλώς την απόφαση της σοβαρής αλλαγής, καταπολεμώντας τις μικροαντιστάσεις του κατά της αλλαγής και το φόβο, μαθαίνοντας πιο καλά την ψυχή του, δοκιμάζοντας συμπεριφορές που ικανοποιούν την πραγματική του ανάγκη και κάνοντας αληθινές πράξεις, αντί να διανοείται γύρω απ' αυτές.

Συμφωνώ απόλυτα μ' αυτό. Ας πάψουμε να μιλάμε και ας αρχίσουμε να πράττουμε,
μαθαίνοντας να βλέπει, να ακούει, να αγγίζει και να νιώθει όπως ποτέ πριν δε χρησιμοποίησε τις αισθήσεις αυτές, δημιουργώντας κάτι με τα ίδια του τα χέρια, χωρίς να ζητάει την τελειότητα, εντοπίζοντας τους τρόπους της αυτομειωτικής συμπεριφοράς του, ακούγοντας τα λόγια που λέει στη γυναίκα του, τα παιδιά του, τους φίλους του, ακούγοντας τον εαυτό του, ακούγοντας τα λόγια και κοιτάζοντας τα μάτια αυτών που του μιλούν, μαθαίνοντας να σέβεται τη διαδικασία των ίδιων των δημιουργικών του μαχών και έχοντας εμπιστοσύνη ότι σύντομα θα τον βγάλουν κάπου. Πρέπει ωστόσο να μην ξεχνάμε πως καμιά αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί, αν δε δουλέψουμε σκληρά κι αν δε λερώσουμε τα χέρια μας. Δεν υπάρχουν συνταγές ούτε βιβλία να τ' αποστηθίσεις για να μάθεις πώς θα γίνεις ο εαυτός σου. Ξέρω μόνον αυτό: Υπάρχω, είμαι, είμαι εδώ, γίνομαι, δημιουργώ τη ζωή μου και κανείς δεν την φτιάχνει αντί για μένα. Πρέπει ν' αντιμετωπίσω τις αδυναμίες, τα λάθη, τις παραβάσεις μου. Κανείς δεν μπορεί να υποφέρει τη μη— ύπαρξή μου όπως εγώ, αλλά αύριο είναι μια άλλη μέρα και πρέπει ν' αποφασίσω να σηκωθώ από το κρεβάτι μου και να ζήσω ξανά. Κι αν αποτύχω δε θα έχω την παρηγοριά να τα βάλω με σένα, με τη ζωή, ή με το Θεό.
Μετάφραση: Μαρίνα Λώμη