Relax and feel better...

"Για τον κόσμο μπορεί να είσαι ένας άνθρωπος, αλλά για έναν άνθρωπο μπορεί να είσαι ο κόσμος''

''Αγάπη είναι η ομορφιά της Ψυχής''

Flip yourself into Positive Feelings

Αν όμως ξεχωρίζει για κάτι ο ερωτικός άνθρωπος, αυτό είναι ότι καταλαβαίνει πως η μόνη πραγματικότητα είναι το«τώρα». Το χθες έχει φύγει Leo Buscaglia

Να ζεις, ν' αγαπάς και να μαθαίνεις
Leo Buscaglia
Ψυχολογία καθημερινής συμπεριφοράς

3

Εκεί που βρίσκεται το φως
(Η αναζήτηση του εαυτού)

Υπάρχει κάτι που δε θέλω να συμβεί απόψε και θα'θελα να σας πω τι είναι αυτό. Μετά μπορούμε ν' αρχίσουμε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διδαχτεί κανείς κι εγώ διδάχτηκα μ' έναν απ' αυτούς, όταν έμεινα, για ένα χρόνο, σ' ένα μοναστήρι Ζεν στην Ασία. Είχα ένα καταπληκτικό Γιαπωνέζο δάσκαλο. Ήταν τόσο λεπτός και υπέροχος και τόσο γεμάτος από όμορφα πράγματα να δώσει στους άλλους—ολόκληρη η ζωή του ήταν δόσιμο, όπως θα ήθελα να είναι και η δική μου ζωή κι όπως ελπίζω ότι θα θέλατε και σεις για τη δική σας— και αυτός είναι ο λόγος που με ενδιαφέρει να γίνω όλο και πιο πολύ ο εαυτός μου, ώστε να έχω όλο και περισσότερα πράγματα να μοιραστώ κάθε φορά που βρίσκομαι μαζί σας.

Θυμάμαι ότι εκείνη συγκεκριμένα τη μέρα περπατούσαμε σ' ένα κήπο με γιγαντιαία μπαμπού. Όσοι από σας έχουν πάει στην Ιαπωνία, ξέρετε τι όμορφο που είναι αυτό το θέαμα. Περιδιαβάζαμε λοιπόν σ' αυτό τον κήπο και για κάποιο λόγο εγώ μιλούσα συνεχώς. Δεν έπαυα να αραδιάζω όλα τα καταπληκτικά πράγματα που ξέρω, να λέω πόσο μεγάλη σοφία είχα, προσπαθούσα να τον εντυπωσιάσω λέγοντάς του,«να, πόσα ξέρω»— όταν ξαφνικά αυτός ο εντελώς πράος άνθρωπος γύρισε και με χτύπησε στο πρόσωπο! Αυτή είναι μέθοδος διδασκαλίας! Εγώ λοιπόν τον κοίταξα πιάνοντας τα ματωμένα χείλια μου και τον ρώτησα:«Γιατί το κάνατε αυτό;» Κι αυτός με πολύ μεγάλη σφοδρότητα, την πιο μεγάλη που τον είδα να έχει ποτέ, μου είπε:«Μην περπατάς μέσα στο κεφάλι μου με τα βρώμικα πόδια σου!» Γι' αυτό σας ορκίζομαι πως πριν να έρθω εδώ απόψε, έπλυνα τα πόδια μου καλά. Δεν έχω σκοπό να περπατήσω μέσα στο κεφάλι κανενός. Το μόνο που θέλω να συμβεί ανάμεσά μας απόψε είναι μια πολύ ήρεμη ανταλλαγή. Απ' αυτά που θέλω να δώσω, εσείς θα πάρετε ό,τι σας ταιριάζει. Ό,τι δε σας ταιριάζει, αφήστε το. Έχω όμως πολλά να μοιραστώ μαζί σας κι αυτό με γεμίζει χαρά. Ελπίζω λοιπόν ότι θα μπορέσουμε να μοιραστούμε μαζί κάποια πράγματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πριν να χωριστούμε
Οι περισσότεροι από σας θα ξέρετε, φαντάζομαι, μέσα από τις κασέτες ή τα βιβλία μου ότι με απασχολεί πολύ η μελέτη της αγάπης σαν διδασκόμενης συμπεριφοράς. Πιστεύω πραγματικά ότι ο καθένας μας έχει αυτό το τρομερό και απίστευτο δυναμικό αγάπης, αλλά δεν είναι παρά ένα δυναμικό, κι όπως όλα τα δυναμικά, για να υπάρξει πρέπει να υλοποιηθεί, πρέπει να γίνει κάτι. Ήμουνα ένας από τους τρελούς που πριν από χρόνια ξεκίνησε να διδάσκει το μάθημα της«Αγάπης»— μια τάξη αγάπης. Στην αρχή δεν είχαμε παρά 15 ή 20 στην τάξη. Τώρα θα φτάναμε τους 400 ή τους 500, αν τους αφήναμε. Προσπαθώ όμως να περιορίσω τον αριθμό στους 50 για να μπορούμε να έχουμε επαφή. Δεν τη διδάσκω την τάξη. Την διευκολύνω. Βοηθώ να γίνουν τα πράγματα. Κάθομαι μαζί με τους άλλους και μαθαίνω απ' αυτούς. Μαθαίνουμε μαζί. Αφού η αγάπη μαθαίνεται, ο καθένας σας την έχει μάθει διαφορετικά κι έχετε να με διδάξετε όπως έχω κι εγώ να σας διδάξω. Γι' αυτό κατά βάθος η αγάπη είναι μια ανταλλαγή.

Σκέφτηκα ότι ίσως μερικοί άνθρωποι που ένιωθαν κάποια ανάγκη, θα ήθελαν να έρθουν και να μας πουν τι χρειάζονται— και δεν ήταν ψυχοθεραπεία αυτό! Δεν είμαι ψυχοθεραπευτής, είμαι εκπαιδευτικός. Πιστεύω πως ο,τιδήποτε κι αν είσαι στη ζωή, όπως κι αν έμαθες κάτι, αν θέλεις να το μάθεις διαφορετικά, μπορείς να μάθεις, να ξεμάθεις και να ξαναμάθεις τα πάντα. Έτσι υπάρχει πάντα ελπίδα, υπάρχουν πάντα θαύματα, δεν έχεις κανένα λόγο να κάθεσαι και να κλαις, επειδή κάποιος σε κακομεταχειρίστηκε στο παρελθόν, ή επειδή δεν έμαθες την αγάπη σωστά ή επειδή πεθαίνεις από μοναξιά.

Έζησα πρόσφατα μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Κάνω αρκετά ταξίδια μέσα στη χώρα και σ΄αυτές τις περιπτώσεις παίρνω μαζί μου τρομερές ποσότητες δουλειάς, γιατί είναι η μοναδική ευκαιρία να είμαι απερίσπαστος. Βλέπετε, το σύνθημά μου πάντα είναι «Πρώτα οι άνθρωποι και μετά τα πράγματα». Έτσι, όταν βρίσκομαι στο γραφείο μου, δεν ησυχάζω ούτε λεπτό. Κι όταν είμαι σπίτι το τηλέφωνο χτυπάει συνεχώς κι ολοένα έρχεται κόσμος— αυτό το θέλω και μου αρέσει. Όταν όμως βρίσκομαι στο αεροπλάνο, είναι σαν να'χω το ιδιωτικό μου γραφείο: χάνομαι στα σύννεφα και κανείς δεν ξέρει ποιος είμαι. Γι' αυτό συνήθως ρωτάω: «Μήπως γίνεται να μείνει ελεύθερη η διπλανή μου θέση; Έχω πολλή δουλειά να κάνω». Όταν το αεροπλάνο δεν είναι πολύ γεμάτο, μου λένε ναι, κι έτσι τις περισσότερες φορές τα καταφέρνω, απλώνω τα χαρτιά μου κι αρχίζω να δουλεύω. Κι όταν τελειώσω, κοιτάζω έξω τα σύννεφα και σκέφτομαι πόσο θαυμαστός και μαγικός είναι ο κόσμος.

Εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα υπήρχε μια άδεια θέση ανάμεσα σε μένα και σε μια πολύ γοητευτική μεσόκοπη κυρία, κομψά ντυμένη και με πολλά κοσμήματα. Με παρακολουθούσε καθώς άπλωνα τα πράγματά μου, αλλά από τους κραδασμούς της καταλάβαινα ότι αυτό που ήθελε ήταν να μιλήσει.
Και σκέφτηκα: «Ωχ, Θεέ μου! Την αγαπάω, αλλά έχω να βαθμολογήσω διαγωνίσματα και να διαβάσω εργασίες!»
Μου είπε:«Βάζω στοίχημα ότι μπορώ να μαντέψω τι είσαστε!»
Της είπα:«Τί είμαι;»
Μου είπε:«Βάζω στοίχημα ότι είσαστε δικηγόρος».
Είπα πως όχι, δεν ήμουνα δικηγόρος.
Εκείνη είπε:«Τότε λοιπόν είσαστε δάσκαλος».
Της είπα:«ναι, αυτό είμαι, δάσκαλος».
Τότε εκείνη είπε:«Α, τι ωραία», κι εγώ ξαναγύρισα στα χαρτιά μου. Όμως εκείνη ξανάρχισε να μιλάει και ξαφνικά συνειδητοποίησα τι έκανα και είπα μέσα μου:«Τι κάνεις; Πάντα λες ότι πρώτα είναι οι άνθρωποι. Αν το λες σοβαρά, αυτή η γυναίκα σε χρειάζεται. Είναι φανερό πως θέλει να μιλήσει— μίλησέ της λίγο και μετά μπορείς να της εξηγήσεις την ανάγκη σου να συνεχίσεις τη δουλειά σου».

Τα πράγματα τελικά δεν πήγαν έτσι... ήταν όμως κάτι μαγικό, γιατί σαν χιονοστιβάδα άρχισε να μου λέει ένα σωρό πράγματα. Καμιά φορά λες σ' ένα ξένο πράγματα που δεν έχεις πει ούτε στον πιο στενό σου σύντροφο. Ήξερε καλά πως όταν φτάναμε στο Λος Άντζελες θα αποχαιρετιόμαστε. Δεν υπήρχε κίνδυνος να ξαναϊδωθούμε. Άρχισε λοιπόν να μου λέει πως είχε τέσσερα παιδιά και ότι μόλις είχε γυρίσει από τις Μπαχάμες.
«Περάσατε καλά;», τη ρώτησα.«Όχι», μου είπε,«ήταν φοβερά».
«Είσαστε μόνη σας;», τη ρώτησα.
«Ναι», μου απάντησε.
Είπα απλώς«ω». Το βρήκα μάλλον ενδιαφέρον, αλλά δεν ήθελα να δώσω συνέχεια. Εκείνη όμως μου εξήγησε: Είχε πάει μόνη της διακοπές.
«Προσπαθώ να βρω τον εαυτό μου».
«Α,ναι;»
«Ναι!», απάντησε. «Πριν από δυο μήνες με παράτησε ο άντρας μου».
«Ω,λυπάμαι».
Και μετά άρχισε να μου λέει την ιστορία της ζωής της!
«Το φανταζόσαστε! Του έδωσα τα καλύτερα — (αληθινά!) — χρόνια της ζωής μου!»,μου είπε.
Νόμιζα πως είχαν πάψει πια να το λένε αυτό.
«Του έδωσα τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου! Του έδωσα όμορφα παιδιά! Του έδωσα ένα υπέροχο σπιτικό που το κρατούσα πάντα πεντακάθαρο. Ούτε ίχνος σκόνης, πουθενά!»
Δεν είχα καμιά αμφιβολία γι' αυτό.
«Τα παιδιά μου ήταν πάντα στην ώρα τους στο σχολείο», συνέχισε να λέει. «Ήμουνα
καταπληκτική μαγείρισσα, δεχόμουνα πάντα τους φίλους του, ήμουν πάντα πρόθυμη να πάω οπουδήποτε ήθελε εκείνος. Ήμουνα...» και συνέχισε να μιλάει και να μιλάει! Τη λυπήθηκα πραγματικά. Γιατί όλα τα πράγματα που είχε θεωρήσει ουσιαστικά, ήταν πράγματα που θα μπορούσε να έχει αγοράσει.
Είχε χάσει τονεαυτό της! Δεν είχε δώσει στον άντρα της αυτό που ήταν ουσιαστικό μέσα της... τη μαγεία, το θαύμα... τον άγνωστο εαυτό. Του είχε δώσει καλό φαγητό— μα αυτό θα το είχε και στο εστιατόριο! Του έπλενε τα σεντόνια— αυτό όμως το κάνουν και τα
πλυντήρια! Είναι τρομερό.
«Για σας την ίδια τι κάνατε;», τη ρώτησα.
«Τι εννοείτε, τι εννοείτε για μένα την ίδια;»
«Θέλω να πω τι κάνατε για τον εαυτό σας;»
«Δεν υπήρχε καιρός να κάνω τίποτε για τον εαυτό μου!»
Έγινε μια μικρή παύση και τη ρώτησα:«Τι θα θέλατε να είχατε κάνει;»
«Α, πάντα ονειρευόμουνα να ασχοληθώ με την κεραμική».
Τι ωραία που θα ήταν αν έφτιαχνε κεραμικά... Δεν ήξερε πόσο σημαντικό θα ήταν. Τη λυπήθηκα γιατί είχε κάνει αυτό που νόμιζε ουσιαστικό. Αυτό της είχε πει η κοινωνία ότι ήταν το ουσιαστικό! Είχε παίξει ένα ρόλο! Και είχε χάσει τον εαυτό της μέσα στο ρόλο! Μετά η ιστορία εξακολούθησε τον κλασικό της δρόμο: «Ο σύζυγος συναντάει ενδιαφέρουσα νεαρά κυρία στο γραφείο», μια κυρία που δεν ενδιαφέρεται για τη σκόνη και δε δίνει δεκάρα για τα καθαρά σεντόνια.

Εκείνη την ημέρα μιλήσαμε πολύ πάνω στο τι είναι ουσιαστικό. Έκλαψε λιγάκι, έκλαψα κι εγώ λιγάκι. Αγκαλιαστήκαμε και μετά εκείνη πήρε το δρόμο της κι εγώ το δικό μου.
Ξέρετε όμως, ποτέ δεν είχε κάνει τον κόπο να ρωτήσει τον εαυτό της:«Τι είναι ουσιαστικό για μένα;»
«Ποια είναι η δική μου αξία;» «Ποιες είναι οι δικές μου ανάγκες;»

Κι αν δε σας το έχει διδάξει ως τώρα η αγάπη, σκεφτείτε το λιγάκι.
Αν είσαστε πραγματικά ερωτικοί άνθρωποι, τότε θα θέλετε να δώσετε τον καλύτερο εαυτό σας. Αυτό σημαίνει να αναπτύξετε όλα τα θαύματα μέσα σας— σαν μοναδικά ανθρώπινα όντα. Γιατί πραγματικά, όσο κι αν σας έχουν πει το αντίθετο, ο καθένας στον κόσμο είναι διαφορετικός. Αυτό είναι το καταπληκτικό. Δεν υπάρχουν δυο ίδιοι άνθρωποι. Ο καθένας είναι διαφορετικός. Τι θαυμάσιο που θα ήταν, αν είχαμε βρει τρόπο να διδάξουμε έγκαιρα σ' αυτή τη γυναίκα τη μοναδικότητά της ή τον τρόπο να την αναπτύξει. Κι ακόμη αν της διδάσκαμε, πόσο
θαυμάσιο είναι να την μοιράζεται με κάποιον άλλο.

Επειδή δεν υπάρχει κανένα όριο στον εαυτό σου, θα είσαι πάντα συναρπαστικός. Πάντα θα έχεις κάτι να μοιραστείς με τους άλλους. Η γυναίκα αυτή όμως δεν έκανε τον κόπο να κοιτάξει μέσα της και μπήκε μέσα στο πετσί του ρόλου που της είχαν παρουσιάσει οι άλλοι σαν σημαντικό, φτάνοντας έτσι να χάσει τον πραγματικό εαυτό της.
Το καταπληκτικό όμως είναι, πως ποτέ δεν χάνουμε τον εαυτό μας. Όχι οριστικά. Αν θέλουμε να τον βρούμε, είναι πάντα εδώ! Ποτέ δε χάνεις κάτι που είχες πραγματικά. Κι αν κάποτε νιώθεις μέσα σου ένα τεράστιο κενό, ένα δάγκωμα στα σωθικά σου, κάτι που ουρλιάζει μέσα σου για να βγει, είναι αυτή η θαυμαστή μοναδικότητα που λέει:«Είμαι εδώ! Είμαι ακόμα εδώ! Μέσα σου! Αναζήτησέ με! Ανάπτυξέ με! Μοιράσου με με τους άλλους!» Τότε αρχίζεις να βρίσκεις ένα μικρό κομμάτι από την ουσία. Είμαστε όμως σίγουροι ότι καθετί το ουσιαστικό πρέπει να βρίσκεται«έξω». Δεν μπορεί να είναι«εδώ μέσα»!

Δεν ξέρω πόσοι από σας γνωρίζετε τα μικρά βιβλία των Σούφι, είναι όμως κάτι υπέροχα βιβλιαράκια που έχουν προέλθει από τη θρησκευτική αίρεση των Σούφι. Περιέχουν κάτι φανταστικές μικρές μεταβολές που διαβάζονται με απόλαυση. Οι ιστορίες μιλάνε για τις περιπέτειες που συνέβησαν σ' ένα τρελό ανθρωπάκο που τον έλεγαν Μουλά. Μια ιστορία είναι πολύ συγκινητική. Διηγείται ότι μια μέρα ο Μουλά είχε πέσει με τα τέσσερα στο δρόμο κι έψαχνε κάτι, όταν τον πλησίασε ένας φίλος και τον ρώτησε:«Τι ψάχνεις, Μουλά;»
«Έχασα το κλειδί μου», απάντησε ο Μουλά.
«Α, λυπάμαι πολύ,Μουλά, θα σε βοηθήσω να το βρεις».
Έπεσε λοιπόν κι ο φίλος στα τέσσερα, ύστερα όμως από λίγο τον ρώτησε:
«Πού ακριβώς το έχασες,Μουλά;»
Κι ο Μουλά απάντησε:«Το έχασα μέσα στο σπίτι μου».
«Τότε τι κάθεσαι και το ψάχνεις εδώ;»
«Μα γιατί εδώ έχει περισσότερο φως», απάντησε ο Μουλά.

Φαίνεται αστείο, αλλά αυτό κάνουμε οι περισσότεροι σ' όλη τη ζωή μας! Νομίζουμε πως ό,τι είναι να βρούμε βρίσκεται έξω στο φως, εκεί που βρίσκεται εύκολα, ενώ η μοναδική απάντηση για σέ να βρίσκεται μέσα σε σένα! Βγες έξω και ψάχνε όσο θες, δε θα βρεις τίποτε! Κανείς δεν έχει τις δικές σου απαντήσεις— μόνο εσύ τις έχεις. Κι αν νομίζεις πως μπορείς να ετοιμάσεις τις βαλίτσες σου και να ξεφύγεις από τον εαυτό σου, σε περιμένει μια τρομερή έκπληξη. Ανέβα ως την πιο ψηλή κορφή του Νεπάλ και, μόλις περάσει η πρώτη μαγεία του εξωτισμού, ποιον νομίζεις πως θ' αντικρύσεις στον καθρέφτη; Τον εαυτό σου! Με όλα σου τα προβλήματα, όλους τους φόβους, τη σύγχυση, τη μοναξιά, όλα όσα συνθέτουν τον εαυτό σου. Είναι καιρός λοιπόν ν' αρχίσεις να ψάχνεις εκεί που έχει νόημα να ψάχνεις. Τα ουσιαστικά πράγματα δε βρίσκονται έξω. Βρίσκονται μέσα σου. Μέσα όμως είναι σκοτεινά και φοβάσαι και δεν είναι εύκολο να ψάχνεις στο σκοτάδι. Άλλωστε κανείς δε μας μαθαίνει το πώς. Πόσα μαθήματα παρακολούθησες σ' ολόκληρη τη σχολική σου ζωή που να σε δίδασκαν για τον εαυτό σου; Σου δίδαξαν μαθηματικά και δε λέω ότι δεν είναι σημαντικό πράγμα, αλλά μπορείς να ζήσεις και χωρίς αυτά. Το ήξερες αυτό; Είναι χρήσιμα πράγματα. Είναι καλό να ξέρεις να διαβάζεις, μπορείς όμως να ζήσεις πολύ χαρούμενα ακόμη κι αν δεν ξέρεις να διαβάζεις. Δε σε ενθαρρύνω να μάθεις πώς να διαβάζεις, ακόμη κι αν πολλοί από σας έχετε ξοδέψει πολλά χρόνια για να μάθετε και σήμερα δε διαβάζετε καθόλου. Οι στατιστικές δείχνουν ότι ο μέσος πτυχιούχος Πανεπιστημίου—σας προειδοποιώ, θα πάθετε σοκ— διαβάζει περίπου ένα βιβλίο το χρόνο μετά το πτυχίο.

Κανείς δε μας διδάσκει το μάθημα της ζωής, όπως δε μας διδάσκουν την αγάπη, όπως δεν υπάρχει μάθημα με τίτλο «Νιώθω μοναξιά. Τι να κάνω;» Κι όταν δοκιμάσει κανείς να διδάξει αυτά τα πράγματα, σας βεβαιώνω πως τον αντιμετωπίζουν σαν τρελό. Ξέρετε πώς μ' έχουν ονομάσει τα μαζικά μέσα;«Ο Δόκτωρ της Αγάπης». Θεέ και Κύριε! Και υποτίθεται ότι μια από τις μεγαλύτερες τιμές που μου έγιναν ποτέ, είναι όταν με κάλεσαν να συμμετέχω στο παιχνίδι«Μάντεψε τι κάνω!». Αλήθεια λέω! Σας το ορκίζομαι! Στο «Μάντεψε τι κάνω!». Και ο τύπος μου εξήγησε: «Εσένα δε θα σε βρουν ποτέ!»

Μπείτε μέσα σε μια βιβλιοθήκη και μαζέψτε όλα τα ιερά βιβλία, καθήστε σ' ένα τραπέζι και διαβάστε τα να βρείτε τα κοινά τους σημεία. Τι θαυμαστό πράγμα! Είναι τόσο πολλά τα κοινά σημεία. Ο Χριστός είπε:«Αν θέλετε να βρείτε τη ζωή, πρέπει να κοιτάξετε μέσα σας». Το ίδιο λέει και ο Βούδας. Το ίδιο λένε και τα εβραϊκά ιερά βιβλία. Το Κοράνι. Η Γκιτά, η θιβετιανή Βίβλος των Νεκρών, το Ταό— όλα σου το υπενθυμίζουν. Τα ταξίδια έξω από τον εαυτό μας δεν έχουν αξία. Αυτά μας παρασύρουν στο δάσος, όπου θα χαθούμε. Αν θέλεις απαντήσεις για σένα, οι απαντήσεις είναι μέσα σου, όχι έξω.

Τι νομίζουμε όμως ότι είναι ουσιαστικό; Πρώτα απ' όλα ένα από τα πράγματα που
θεωρούμε ουσιαστικά—και δουλεύουμε γι' αυτό την περισσότερη ζωή μας— είναι το
σώμα.Πιστεύουμε ότι είναι ουσιαστικό. Ξοδεύουμε τόσο πολύ χρόνο γι' αυτό, που
πλουτίζουμε τη λεωφόρο Μάντισον! Θεέ και Κύριε, πόσες χιλιάδες μάρκες οδοντόκρεμας υπάρχουν! Και πόσα εκατομμύρια είδη σαμπουάν. Θυμάμαι πως, όταν ήμουνα παιδί, πλενόμαστε απλώς με πράσινο σαπούνι. Και τώρα υπάρχει κάτι ιδιαίτερο για μαλακά μαλλιά, για σκληρά μαλλιά, για λίγα μαλλιά, για μαλλιά που πέφτουν, για μαλλιά που σηκώνονται, για μαλλιά που δεν υπάρχουν! Υπάρχουν τονωτικά μαλλιών για παιδιά, για μωρά, για ενήλικους, για γέρους! Δεν μπορούμε καν να μοιραστούμε το ίδιο σαμπουάν. Άλλο ένα φαινόμενο αποστασιοποίησης, αν το καλοσκεφτείς.

Δεν τις έχετε βαρεθεί όλες αυτές τις ανοησίες; Κάνετε τούτο και το άλλο και το άλλο και το άλλο. Και μετά φοράτε τα ρούχα σας και βγαίνετε έξω έτοιμοι ν' αντιμετωπίσετε τη μέρα σας. Και μετά γυρίζετε σπίτι και τα κάνετε πάλι όλα από την ανάποδη. Τα βγάζετε όλα και πέφτετε στο κρεβάτι. Το πρωί πάλι από την αρχή! Κι όμως το κάνουμε γιατί φοβόμαστε πως ο κόσμος γύρω μας θα μας αφήσει μόνους στην προκυμαία, αν δε φοράμε το σωστό αποσμητικό. Και το πλοίο θα ξαναγυρίσει να μας πάρει, αν το φορέσουμε! Έτσι το φοράμε!
Το σώμα δεν είναι παρά ένα όχημα. Είναι ένα καταπληκτικό όχημα, γιατί μεταφέρει το ουσιαστικό, από μόνο του όμως δεν είναι ουσιαστικό.

Τι είναι λοιπόν ουσιαστικό;
Νομίζουμε ότι οι γνώσεις είναι κάτι ουσιαστικό και γινόμαστε δούλοι της γνώσης. Ξεχνάμε ότι οι πληροφορίες δεν είναι σοφία. Μαθαίνουμε πληροφορίες και περνάμε τη ζωή μας γεμίζοντας το μυαλό μας με πληροφορίες, που τις νομίζουμε ουσιαστικές. Κι όμως οι πληροφορίες αυτές είναι, στο μεγαλύτερό τους βαθμό, άχρηστα παράσιτα. Κι εμείς γινόμαστε δούλοι των παρασίτων. Έτσι, όταν προσπαθεί να μπει κάτι καινούργιο μέσα, φιλτράρεται μέσα απ' αυτά τα παράσιτα, μέσα απ' αυτές τις παλιές, ξεπερασμένες, άχρηστες γνώσεις. Γι' αυτό μερικοί από μας δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να αλλάξουμε.

Συχνά ρωτάω τον κόσμο:«Είσαι πραγματικά εσύ; Ή μήπως είσαι αυτό που σου είπαν οι άλλοι ότι είσαι;» Οι άλλοι περνάνε ολόκληρη τη ζωή τους λέγοντάς μας ποιοι είμαστε. Μερικοί το κάνουν επάγγελμα, σε άλλους γίνεται ασυνείδητα! Η μαμά π.χ. που στέκεται στο σούπερ μάρκετ κρατώντας το παιδί της από το χέρι και λέγοντας στη φίλη της:«Αυτός είναι κουτός, ο αδελφός του είναι ο έξυπνος. Τι να γίνει όμως, υπάρχουν και οι κουτοί, άλλωστε είναι καλό παιδί. Δε με παιδεύει καθόλου». Τι του λέει αυτού του παιδιού; Νομίζει πως είναι κουφό; Όλοι διδάσκουμε και διδασκόμαστε συνέχεια ποιοι είμαστε και τι είμαστε. Γι' αυτό και είμαστε όλοι δάσκαλοι. Σα άνθρωπος που αγαπάει, θα πρέπει να προσέχεις πάρα πολύ τι είδους ετικέτες κολλάς πάνω στους άλλους.

Όσο ψηλά κι αν έχεις φτάσει τις γνώσεις σου, για μένα εξακολουθείς να μην είσαι πουθενά. Μας εντυπωσιάζουν οι άνθρωποι με τους ηχηρούς τίτλους. Πιστεύουμε ότι ένα πτυχίο, ένα ντοκτορά κάνει τους ανθρώπους σοφούς. Άλλες είναι οι δικές μου πληροφορίες! Μερικοί από τους πιο ηλίθιους που γνωρίζω, έχουν ντοκτορά! Μερικοί από τους σοφότερους ανθρώπους που γνωρίζω, δεν ξέρουν καν τι είναι το ντοκτορά!

Μην ξεχνάτε πως οι γνώσεις σας μπορούν να γίνουν εμπόδιο, αν πιστεύετε ότι αυτό που γνωρίζετε είναι πραγματικότητα και φιλτράρετε μέσα απ' αυτό όλα τα καινούργια εισερχόμενα. Αν έχετε τέτοια παράσιτα στο μυαλό σας, ποτέ δε θα εξελιχθείτε, ποτέ δε θα αλλάξετε. Ξέρω ανθρώπους που διδάσκουν τις ίδιες τάξεις, με τον ίδιο τρόπο εδώ και είκοσι χρόνια. Κάθε φορά που είναι να διδάξουν, για παράδειγμα την κίνηση της γης
—πολύ σημαντικό μάθημα— πηγαίνουν στο αρχείο, ανοίγουν το συρτάρι και βγάζουν τον παλιό, μισοδιαλυμένο φάκελλο με την κίνηση της γης και καταλαβαίνεις ότι έχουν διδάξει αυτό το μάθημα επί εννιά χρόνια, γιατί οι εικόνες έχουν εννιά τρυπήματα από καρφίτσες.

Η γνώση δεν είναι σοφία! Η μάθηση δεν είναι από μόνη της σοφία. Σοφία είναι η εφαρμογή της γνώσης και των πληροφοριών. Σοφία είναι να συνειδητοποιείς ότι δεν ξέρεις τίποτε. Σοφία είναι να λες:«Το μυαλό μου είναι ανοιχτό. Όπου και να βρίσκομαι, είμαι στην αρχή. Υπάρχουν εκατοντάδες πράγματα που δεν ξέρω». Αυτή είναι η αρχή της σοφίας.
Σίγουρα δεν είμαστε οι γνώσεις μας. Ο πολιτισμός μας δείχνει συχνά να πιστεύει ότι είναι σημαντικό να είσαι μόνιμα ευτυχής. Δεν ξέρω καμιά άλλη κουλτούρα που να έχει τέτοια μανία με την ευτυχία. Είμαστε τόσο πολύ απορροφημένοι από το μόνιμο κυνηγητό της ευτυχίας, που ξεχνάμε ότι υπάρχουν και άλλα πράγματα. Μόλις αισθανθούμε την παραμικρή δυστυχία, καταπίνουμε ένα χάπι ή κάποιο ποτό ευτυχίας. Ποιος θέλει να υποφέρει; Είμαστε μια κουλτούρα που απεχθάνεται και φοβάται τον πόνο. Μη νομίσετε πως θέλω να σας πω,«ελάτε να τη βρούμε στον πόνο». Για τ' όνομα του Θεού! Μην τα μπερδεύετε. Προτιμώ να διδάξω και να διδαχτώ τη χαρά. Η χαρά είναι μεγάλος δάσκαλος. Το ίδιο όμως και η απελπισία! Η καθαρή σκέψη είναι μεγάλος δάσκαλος, το ίδιο όμως και η σύγχυση! Η ελπίδα είναι μεγάλος δάσκαλος, το ίδιο όμως και η απογοήτευση. Και η ζωή είναι μεγάλος δάσκαλος, το ίδιο όμως συμβαίνει και με το θάνατο. Αν στερήσετε στον εαυτό σας κάποιο απ' αυτά—οποιαδήποτε πλευρά— δε θα βιώσετε ολοκληρωτικά τη ζωή.
Δεν ξέρω καμιά άλλη κουλτούρα στον κόσμο όπου τόσο πολλοί άνθρωποι ζούνε τη ζωή τους χωρίς να τη βιώνουν. Οι περισσότεροι από μας δεν ξέρουμε καν τι είναι αυτό. Μας προστατεύουν από τη ζωή! Δεν ξέρουμε την αξία των χρημάτων, την αξία των πραγμάτων, την αξία της πείνας. Δεν καταλαβαίνουμε τον πόνο και—αν είναι δυνατόν!— δεν καταλαβαίνουμε το θάνατο! Είναι απίστευτο, αλλά δεν επιτρέπουμε στα παιδιά, ούτε να βρεθούν κοντά στο θάνατο.

Πολλοί από σας γνωρίζετε ότι κατάγομαι από μια πολύ απλοϊκή και όμορφη οικογένεια μεταναστών. Οι γονείς μου ζούσαν στη Βόρεια Ιταλία, εκεί που είναι οι αμπελώνες, και μας μεγάλωσαν με πολύ απλό τρόπο. Δε μας απέκλεισαν όμως από τη ζωή. Είμαστε πάντοτε μέσα σε όλα. Στη χαρά του σπιτικού, τη μουσική του, τη μαγεία του. Αλλά και ο πόνος και η απελπισία του σπιτιού ήταν δικά μας κι αυτά. Δε ζούσαμε σε προστατευμένη ζώνη.

Η οικογενειακή μας ζωή ήταν αρκετά περίεργη, γιατί άλλοτε είμαστε στα επάνω μας και τότε είχαμε ο,τιδήποτε επιθυμούσαμε—ραβιόλια και νιόκι, και σπαγγέτι και λουκάνικα και τα πάντα— κι άλλοτε δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε. Τότε φτιάχναμε μια μεγάλη πολέντα. Ξέρετε τι είναι η πολέντα; Είναι ένα φαγητό της Βόρειας Ιταλίας, κάτι σαν μεγάλο κέικ από καλαμποκάλευρο, και είναι πολύ χορταστικό. Έξι μπουκιές και στόμωσες! Τουλάχιστον όμως δε σε πονάει το στομάχι σου! Κανείς ποτέ δε μας προστάτευε από τον πόνο, γιατί μερικές φορές έμπαινε μέσα ο πατέρας και βλέπαμε τα μούτρα του κατεβασμένα και μας έλεγε κάτι σαν,«Δεν έχουμε άλλα λεφτά». Και μετά πρόσθετε:«Τι να κάνουμε τώρα;» Α, ήταν ωραίο αυτό το «κάνουμε», που μας μάζευε όλους μαζί. Η αδελφή μου έλεγε:«Θα πάω στη λαχαναγορά και θα μαζέψω τα παραπεταμένα λαχανικά για τα κουνέλια». Κι εγώ πουλούσα περιοδικά. Θυμόσαστε τότε που πουλούσαμε περιοδικά από πόρτα σε πόρτα; Αυτή κι αν ήταν μόρφωση! Κι ο καθένας έκανε κάτι. Ζούσαμε την εμπειρία της συλλογικότητας.

Η μητέρα κατάφερνε ένα καταπληκτικό πράγμα. Ήξερε πώς να γιατρεύει τα κατεβασμένα μούτρα του πατέρα. Είχε ένα μυστικό που τ' ονόμαζε γυάλα επιβίωσης. Έβαζε μερικά χρήματα σε μια γυάλα και την έθαβε στον κήπο για την περίπτωση που θα μέναμε άφραγκοι. Μ' αυτά τα λεφτά έκανε κάτι το εξωφρενικο! Π.χ. αγόραζε ξαφνικά ένα κοτόπουλο!
Μάθαμε πολλά από την απελπισία. Μάθαμε πολλά από την πείνα. Μάθαμε πολλά με το να ενώνουμε τις δυνάμεις μας και να γινόμαστε μέρος μιας οικογένειας.

Μερικές φορές πιστεύουμε ότι τα αποκτήματα είναι σημαντικά. Μεγάλο σπίτι, πολλά χρήματα. Οι άλλοι στόχοι, οι μεγάλοι σημαντικοί στόχοι είναι ουσιαστικά πράγματα.
Περνάμε τη ζωή μας προσπαθώντας να εξασφαλιστούμε από μια επερχόμενη καταστροφή, που νομίζουμε ότι μας περιμένει στο άνοιγμα της πόρτας. Και με όλα αυτά παύουμε να ζούμε το παρόν. Αν όμως ξεχωρίζει για κάτι ο ερωτικός άνθρωπος, αυτό είναι ότι καταλαβαίνει πως η μόνη πραγματικότητα είναι το«τώρα». Το χθες έχει φύγει και δεν μπορείς να κάνεις τίποτε γι' αυτό. Καλύτερα έτσι, γιατί σ' έφερε σ' αυτό που είσαι σήμερα. Και παρ' όλα όσα σου έχουν πει οι άλλοι, το σήμερα είναι ωραίο! Μια και για το χτες δεν μπορείς να κάνεις τίποτε, έχει πάψει να είναι πραγματικό. Κι αν περάσεις τη ζωή σου με όνειρα για το χτες και για το αύριο, θα χάσεις αυτό που συμβαίνει σε σένα και σε μένα τώρα.Κι αυτή είναι η πραγματική πραγματικότητα, να είσαι εδώ. Το αύριο είναι υπερβολικά νεφελώδες.

Πρόσφατα δολοφονήθηκαν δυο φοιτητές στην πανεπιστημιούπολή μας. Γύριζαν από ένα πάρτι όπου είχαν διασκεδάσει πολύ και διέσχιζαν την πανεπιστημιούπολη, όταν πυροβολήθηκαν στο κεφάλι χωρίς κανένα λόγο! Κανείς δεν ξέρει ακόμη ποιος το έκανε και γιατί. Και οι δυο αυτοί φοιτητές ήταν κάποια στιγμή μαθητές μου— μια όμορφη κοπέλα κι ένα όμορφο απίθανο αγόρι. Το μόνο που μπόρεσα να σκεφτώ όταν το έμαθα, και έπαθα πραγματικό σοκ, ήταν: ελπίζω να τους δίδαξα τουλάχιστον, στη ζωή που τους έμενε, να τη ζήσουν! Ελπίζω να μην περίμεναν το αύριο για να ζήσουν. Είναι θλιβερό να σκέφτεσαι πόσοι άνθρωποι έχουν επενδύσει τόσο πολλά στο αύριο. Δεν ξέρουμε τι θα μας συμβεί την άλλη στιγμή κι η στιγμή αυτή μπορεί να χαθεί για πάντα.

Κάποτε μια κοπέλα μου έδωσε ένα ποίημα και μου επέτρεψε να το μοιραστώ μαζί σας και θέλω να σας το πω, γιατί εξηγεί τι συμβαίνει, όταν αναβάλλει κανείς συνέχεια ξανά και ξανά— και ιδιαίτερα, όταν αναβάλλει να δείξει το ενδιαφέρον του για τους ανθρώπους που αγαπάει πραγματικά. Η κοπέλα θέλει να μείνει ανώνυμη, το ποίημά της ονομάζεται
«Πράγματα που δεν έκανες»
και λέει:
Θυμάσαι τη μέρα που δανείστηκα
το καινούργιο σου αυτοκίνητο και το τρακάρισα;
Νόμισα πως θα με σκότωνες, μα δεν το έκανες.
Και θυμάσαι τη φορά που επέμενα να πάμε στη θάλασσα
κι εσύ έλεγες ότι θα βρέξει, και έβρεξε;
Νόμιζα πως θα μου' λεγες, «Στο'χα πει». Μα δεν το έκανες.
Θυμάσαι τη φορά που φλερτάρισα με όλους τους άντρες
για να σε κάνω να ζηλέψεις, και συ ζήλεψες;
Νόμιζα πως θα με παρατούσες, μα δεν το έκανες.
Θυμάσαι τη φορά που λέρωσα την ταπετσαρία
του αυτοκινήτου σου με κρέμα φράουλα;
Νόμιζα πως θα με χτυπούσες, μα δεν το έκανες.
Και θυμάσαι τη φορά που ξέχασα να σου πω πως
ο χορός ήταν επίσημος κι ήρθες με το μπλουτζίν;
Νόμιζα πως θα'φευγες, αλλά δεν το'κανες.
Ναι, υπάρχουν χιλιάδες πράγματα που δεν τα έκανες.
Αλλά με δέχτηκες και μ' αγάπησες και με προστάτεψες.
Υπήρχαν χιλιάδες πράγματα που ήθελα να σου ανταποδώσω
όταν θα γύριζες από το Βιετνάμ.
Αλλά δε γύρισες.

Κοιτάξτε, δεν ξέρω τι πιστεύετε εσείς, αλλά εγώ δε νομίζω ότι το αυτοκίνητό μου είναι το ουσιαστικό. Δεν ξέρω τι πιστεύετε εσείς, αλλά εγώ δε νομίζω πως η μόρφωσή μου είναι το ουσιαστικό. Δε νομίζω ότι το ουσιαστικό σε μένα είναι το σπίτι μου ή το αυτοκίνητό μου ή τα ρούχα μου. Τι είναι το ουσιαστικό σε μένα; Να σας πω: πιστεύω πως το ουσιαστικό είναι να ζω και να αγκαλιάζω τη ζωή τώρα, οπουδήποτε και να βρίσκομαι. Την αρπάζω στην αγκαλιά μου με πάθος! Είναι περιττό να κλαις για το χτες— το χτες έχει τελειώσει! Το συγχωρώ το παρελθόν μου. Συγχωρώ τους ανθρώπους που με πλήγωσαν. Δε θέλω να περάσω την υπόλοιπη ζωή μου κατηγορώντας και δείχνοντας με το δάχτυλο. Έχω βαρεθεί τόσο πολύ ν' ακούω τους ανθρώπους να μιλάνε και να αναμασάνε το τι τους έκαναν οι γονείς τους. Ξέρετε τι σας έκαναν οι γονείς σας; Ό,τι καλύτερο ήξεραν. Ό,τι καλύτερο μπορούσαν, σε πολλές περιπτώσεις το μοναδικό πράγμα που ήξεραν. Κανείς δεν ξεκίνησε κακόβουλα να κάνει κακό στα παιδιά του, εκτός κι αν ήταν ψυχωσικός.

Μπορείς να συγχωρήσεις; Μπορείς να ξεχάσεις; Μπορείς να πεις,«Δεν πειράζει»; Μπορείς να πεις, «Άνθρωποι είναι κι αυτοί» και να τους αγκαλιάσεις; Μετά αγκάλιασε τον ίδιο τον εαυτό σου. Ανακάλυψε ξανά ότι είσαι ιδιαίτερος, ότι είσαι μοναδικός, ότι είσαι καταπληκτικός, πως μέσα σ' ολόκληρο τον κόσμο δεν υπάρχει παρά μόνον ένας σαν εσένα.
Αγκάλιασε τον παλιό καλό σου φίλο! Βέβαια έχεις ένα σωρό ελαττώματα και μερικές φορές κάνεις βλακείες και ξεχνάς ότι είσαι άνθρωπος, όμως το πιο καταπληκτικό με σένα είναι πως, όπου κι αν βρίσκεσαι, έχεις τη δυνατότητα να αναπτυχθείς. Βρίσκεσαι μόλις στην αρχή.Υπάρχει αυτό που είσαι τώρα κι άλλο ένα άπειρο κομμάτι να αναζητήσεις και να ανακαλύψεις. Μην ξοδεύεις τον καιρό σου κλαίγοντας!
Συγχώρα τουςάλλους! Συγχώρα τον εαυτό σου! Συγχώρα τον εαυτό σου που δεν είναι τέλειος. Και δέξου την ευθύνη για την ίδια τη ζωή σου.
Ο Νίκος Καζαντζάκης λέει:«Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα». Κάν' το! Πάρε πορτοκαλί και μωβ και μπλε και ροζ... και πράσινο και κίτρινο — και ζωγράφισε τον δικό σου παράδεισο.
Μπορείς να το κάνεις αυτό! Μπορείς να το κάνεις τώρα. Αυτό που μετράει είναι η ζωή σου.

Δεν ξέρω πόσοι από σας γνωρίζετε το καταπληκτικό έργο του Άρθουρ Μίλερ «Μετά την πτώση». Είναι ίσως ένα από τα πιο παραγνωρισμένα έργα της αμερικάνικης λογοτεχνίας. Το έγραψε αμέσως μετά την αυτοκτονία της Μαίριλυν Μονρόε, που ήταν γυναίκα του, και προσπάθησε να θέσει το ερώτημα που έθεσα κι εγώ πρωτύτερα, και που σίγουρα έχετε θέσει κι εσείς στον εαυτό σας: Τι θα μπορούσα να κάνω για να σώσω κάποιον στη ζωή μου; Το έργο αυτό έλεγε: «Πρέπει να μάθω να συγχωρώ. Τους άλλους και τον εαυτό μου». Υπάρχει μέσα ένα όμορφο κομμάτι που θα'θελα να το μοιραστώ μαζί σας. Ένας από τους πιο υγιείς ήρωες λέει:
Νομίζω ότι είναι λάθος να ψάχνεις την ελπίδα έξω από τον εαυτό σου. Τη μια μέρα το σπίτι μυρίζει φρεσκοψημένο ψωμί και την άλλη καπνό και αίμα. Τη μια μέρα λιποθυμάς επειδή ο κηπουρός έκοψε το δάχτυλό του. Μια βδομάδα αργότερα δρασκελίζεις πτώματα παιδιών στον βομβαρδισμένο υπόγειο. Τι ελπίδα μπορεί να υπάρξει αν τα πράγματα είναι έτσι;

Γύρω στο τέλος του πολέμου προσπάθησα να πεθάνω. Κάθε νύχτα το ίδιο όνειρο ξαναγυρνούσε, μέχρι που δεν τολμούσα πια να κοιμηθώ και αρρώστησα. Έβλεπα πως είχα ένα παιδί. Αλλά ακόμη και μέσα στο όνειρο καταλάβαινα πως το παιδί ήταν η ζωή μου και ήταν καθυστερημένο και προσπαθούσα να φύγω μακριά του. Αυτό όμως επέμενε ν' ανεβαίνει στην αγκαλιά μου και να γαντζώνεται στα ρούχα μου, μέχρι που κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι, αν μπορούσα να το φιλήσω, να φιλήσω ό,τι μέσα του ήταν δικό μου, θα μπορούσα να ξανακοιμηθώ.
Έτσι έσκυψα πάνω στο τσακισμένο πρόσωπό του. Ήταν φριχτό. Μα το φίλησα. Νομίζω,Κουέντιν, πως πρέπει να πάρει κανείς τη ζωή του στην αγκαλιά του και να τη φιλήσει.

Φανταστικό συμπέρασμα. Δεν έχει σημασία ποιον έχεις πληγώσει, αν έμαθες να μην
ξαναπληγώσεις. Δεν έχει σημασία τι λάθη έχεις κάνει, αν δεν τα ξανακάνεις. Όσο μαθαίνεις, όσο είσαι πρόθυμος να πάρεις τη ζωή σου στα χέρια σου και να τη φιλήσεις και να συνεχίσεις από κει, τότε υπάρχει ανάπτυξη. Τότε υπάρχει ζωή!

Ένα άλλο ουσιαστικό πράγμα είναι να δεχτούμε το θάνατό μας. Δε θέλω να σας γίνω
δυσάρεστος, αλλά πιστεύω πως ο μόνος τρόπος να δεχτεί κανείς τη ζωή είναι να δεχτεί το θάνατο.Ο θάνατος μάς διδάσκει πως υπάρχει ένα όριο. Δίνω στους μαθητές μου το ακόλουθο παράδειγμα: αν σας έμεναν μόνο πέντε μέρες ζωής, πώς θα τις περνούσατε και με ποιον; Συχνά οι απαντήσεις είναι τόσο εύκολες. Πάντα γράφω σχόλια—μεγάλα, ατέλειωτα γράμματα σ' όλες τις εργασίες των μαθητών μου
—: «Γιατί δεν τα κάνεις αυτά τα πράγματα τώρα;»
«Αν μου έμεναν μόνο πέντε μέρες ζωής, θα 'λεγα στον τάδε και στον τάδε ότι τους αγαπώ».
Πες το τώρα! «Αν μου έμεναν μόνο πέντε μέρες ζωής, θα περπατούσα στην παραλία και θα κοίταζα το ηλιοβασίλεμα». Τι περιμένεις;

Είμαστε όμως προστατευμένοι από τη ζωή, όπως είμαστε προστατευμένοι και από το θάνατο. Οι περισσότεροι δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε το θάνατο και κουβαλάμε σ' όλη μας τη ζωή αυτό το βρόχο γύρω στο λαιμό μας, πάντα έτοιμοι να κλάψουμε. Πρέπει να μάθουμε ότι ο θάνατος είναι απλώς μια άλλη όψη της ζωής. Είναι ο χωρισμός μας από το όχημα, είναι μια συνέχιση. Ο θάνατος μας διδάσκει τη συνέχιση.

Η μητέρα μου πέθανε πριν από δύο χρόνια και μου δίδαξε πράγματα καταπληκτικά ως την τελευταία της στιγμή. Δεν πιστέψαμε το γιατρό, όταν μας είπε ότι είχε πέσει σε κώμα.«Μην ανησυχείτε γι' αυτήν, δεν καταλαβαίνει αν είσαστε εδώ ή όχι. Μην καθόσαστε από πάνω της, έτσι απλώς την ενοχλείτε». Πώς το ξέρει αυτό ο γιατρός; Έχει πεθάνει ποτέ; Έτσι κι εμείς μοιραστήκαμε σε βάρδιες περνώντας πολλές ώρες μαζί της, νύχτα και μέρα, όσο ήταν ζωντανή. Της κρατούσαμε το χέρι! Κανείς δεν πρέπει να πεθαίνει μόνος!

Εγώ είχα μια από τις νυχτερινές βάρδιες και καθόμαστε έτσι μόνοι στο δωμάτιο, η μητέρα κι εγώ. Ξαφνικά άνοιξε τα μάτια της. Είχε μεγάλα, καστανά, πανέμορφα μάτια. Ακριβώς πριν απ' αυτό σκεφτόμουνα:«Θα μου λείψει πολύ. Ήταν σπουδαία γυναίκα, διασκεδάζαμε πολύ μαζί. Πάντα είχε να μου χαρίσει γέλια και σοκολάτες. Και πάντα σε ξάφνιαζε με κάποια απρόσμενη πράξη. Θα μου λείψει και το σκόρδο της». Παρατηρήσατε ότι όλα όσα έλεγα ήταν για«μένα»; «Θα κάνω αυτό, θα μου λείψει εκείνο, μη με αφήνεις!»
Ξέρετε ποια ήταν τα τελευταία της λόγια που μου είπε εκεί; Άνοιξε τα τεράστια, υπέροχα ιταλικά μάτια της και με κοίταξε έτσι, με τα δάκρυα να τρέχουν στα μάγουλά μου και μου είπε—το φανταζόσαστε!—: «Φελίτσε, τι προσπαθείς να κρατήσεις;»
Τι προσπαθούσα να κρατήσω; Βλέπετε πως ο θάνατος μπορεί να σε διδάξει; Ο θάνατος δεν είναι τρομερό πράγμα. Ο θάνατος μας διδάσκει την αξία του χρόνου. Μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο πολύτιμος είναι κι ότι δεν θα τον έχουμε πάντα! Ο θάνατός μας διδάσκει να κοιτάζουμε και να βλέπουμε... και ότι οι άνθρωποι που αγαπάμε δε θα είναι πάντα ίδιοι. Έχουμε πάψει να κοιτάζουμε ο ένας τον άλλο! Είμαστε τόσο απασχολημένοι, που δε μας μένει καιρός να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλο. Δε θα είσαστε για πάντα εδώ. Δε θα είσαστε ίδιοι αύριο. Πόσοι δεν έχετε παιδιά σε ηλικία γάμου και συνειδητοποιείτε ξαφνικά, όταν φεύγουν πως δεν είχατε ποτέ τον καιρό να τα δείτε να μεγαλώνουν ή ότι είσαστε τόσο πολύ απασχολημένοι με τα πράγματα που κάνατε για χάρη τους, που δεν είχατε τον καιρό να τα κοιτάξετε!

Το είπα αυτό κάποτε σε μια ομιλία και δύο κυρίες κοίταξαν η μια την άλλη με δάκρυα στα μάτια, και είπε η μία:«Έχω τόσον καιρό να κοιτάξω το παιδί μου, που δε θα μπορούσα να σχεδιάσω τη μορφή του». «Κι εγώ το ίδιο», είπε η άλλη. «Πάμε να φύγουμε». Έφυγαν λοιπόν στη μέση της διάλεξης, γύρισαν σπίτι τους, κάπου 40 μίλια μακριά, έφτασαν μεσάνυχτα, όρμησαν μέσα στα δωμάτια των παιδιών τους και τα ξύπνησαν. Τα παιδιά είπαν, «Τι τρέχει; Τι έπαθες;» «Σιωπή», είπαν οι μητέρες.«Θέλω απλώς να σε κοιτάξω!» Θεέ μου! Μη χάσετε τέτοια ευκαιρία!

Τα πρόσωπα των ανθρώπων που αγαπάτε δε θα είναι ίδια το πρωί, ούτε και το δικό σας. Μην τα χάσετε. Τα δέντρα έξω κάνουν πράγματα συναρπαστικά. Παρακολουθήστε τα ώρα με την ώρα— είναι καθαρή μαγεία. Είπα σε κάποιον σήμερα:«Ω, τα δέντρα σου!» «Ποια δέντρα;», μου είπε αυτός. Είχαμε κάποτε ένα κυβερνήτη της Καλοφόρνιας που έλεγε:
«Όταν έχεις δει μια σεκόγια, είναι σαν να τις έχεις δει όλες!» Θ α 'θελα να τον έστελνα στο Wisconsin. Αν είναι δυνατόν! Πραγματικά η πιο θλιβερή φράση για μένα είναι όταν ακούω κάποιον να λέει:«Θα'θελα να είχα κάνει αυτό». Μπορείς να το κάνεις τώρα! Κάθεται δίπλα σου; Κοίταξέ τον. Κοίταξέ την, πιάσε το χέρι της. Δε θα έχει πάντα την ίδια αφή. Τι φοβάσαι;
«Ω, Θεέ μου, να φτάνει κανείς στο σημείο του θανάτου, χωρίς να έχει ζήσει καν», είπε ο Θορώ. Ο θάνατος μας το διδάσκει αυτό. Είναι καλό να γνωρίζει κανείς το θάνατο.

Στην Ασία ο θάνατος βρίσκεται στον κάθε δρόμο.

Τα παιδιά μεγαλώνουν με το θάνατο. Δεν τον φοβούνται, τι να φοβηθούν; Υπάρχει μια ασφάλεια που καλύπτει τα πάντα, το ξέρετε αυτό; Κανείς όμως δε σας εγγυάται ότι δε θα στενοχωρηθείτε. Κανείς δε σας εγγυάται ότι δε θα πεθάνετε. Είναι το πιο αναπόφευκτο πράγμα και θα συμβεί σε όλους μας. Μας διδάσκει τι είναι η αγάπη— είναι η ανοιχτή αγκαλιά. Είναι η ελευθερία. Κρατήστε ανοιχτή την αγκαλιά σας και οι άνθρωποι θα έρχονται και θα φεύγουν— όπως γίνεται πάντα άλλωστε. Δεν ελέγχετε εσείς τα πράγματα! «Αρνούμαι να σ' αφήσω να πεθάνεις»— τι προσπαθείς να κρατήσεις;

Ζήσε τη ζωή, υπόφερε, φώναξε, κλάψε. Και μετά άφησε να σε πάρει το ρεύμα.

Ένα άλλο πράγμα ουσιαστικό, είναι να ζεις τη ζωή σαν ένα θαύμα. Όλη αυτή τη μαγεία που μας περιτριγυρίζει, την αφήνουμε να χάνεται! Στην Ασία λένε πως η ζωή είναι ένα μεγάλο ποτάμι που θα κυλήσει ό,τι κι αν κάνεις ή δεν κάνεις. Μπορείς ν' αποφασίσεις να κυλήσεις μαζί με τα νερά και να ζήσεις ειρηνικά, με χαρά και αγάπη, και μπορείς ν' αποφασίσεις ν' αντισταθείς στο ρεύμα του και να ζήσεις με αγωνία και απελπισία. Ο ποταμός όμως δε νοιάζεται. Η ζωή δε νοιάζεται. Και στις δυο περιπτώσεις όλα τα ρέματα καταλήγουν στην ίδια θάλασσα. Εσύ θ' αποφασίσεις.

Ουσιαστικό είναι ακόμη όχι μόνο να παίρνεις από τη ζωή, αλλά να της δίνεις κι εσύ κάτι.

Έχουμε ξεχάσει την υποχρέωσή μας να δίνουμε. Δίνω χρήματα σε διάφορες φιλανθρωπικές ενώσεις, αλλά επειδή τα στέλνω σε«ξένες χώρες» δε μου εκπίπτονται από το φόρο εισοδήματος. Ο κόσμος μού λέει:«Είσαι τρελός!» Τι θλιβερό! Έχουμε πραγματικά ξεχάσει να δίνουμε. Σας δίνω αγάπη επειδή σας αγαπάω, όχι επειδή περιμένω να με αγαπήσετε. Αν δίνω περιμένοντας κάποια ανταπόδοση, σίγουρα θα γίνω δυστυχισμένος. Όταν λες καλημέρα σε κάποιον, το κάνεις επειδή θέλεις να το πεις κι όχι επειδή περιμένεις κάτι. Αν περιμένεις κάποια ανταπόδοση και δεν την πάρεις, τότε στενοχωριέσαι:«Το'ξερα ότι δεν έπρεπε να του πω καλημέρα».
Μερικές φορές βγαίνω και λέω καλημέρα σε κάποιον κι αυτός—έχουμε φτάσει πράγματι σ΄αυτό το σημείο— γυρίζει και με ρωτάει:«Γνωριζόμαστε;» «Όχι», του λέω,«αλλά δε θα ήταν ωραίο;». Καμιά φορά λένε όχι. Δικαίωμά τους. Εγώ όμως έκανα αυτό που ήθελα. Είπα καλημέρα. Κι αυτοί έκαναν αυτό που ήθελαν είτε ανταποδίδοντας είτε όχι.

Αν δεν προσδοκούμε τίποτε, έχουμε τα πάντα, λέει ο Βούδας. Αγάπα επειδή θέλεις να αγαπάς. Δίνε επειδή θέλεις να δίνεις. Τα λουλούδια ανθίζουν επειδή έτσι είναι η φύση τους, όχι επειδή τα θαυμάζουν οι άνθρωποι! Ζήσε και αγάπα επειδή θέλεις. Επειδή αυτή είναι η φύση σου.

Ήρθε μια κοπέλα αυτή την εβδομάδα στο γραφείο μου και κάθησε μια ώρα σχεδόν λέγοντας συνεχώς εγώ, εγώ. Μια φράση της ήταν:«Δεν ξέρω τι ζητάω από τη ζωή». Δεν άντεξα και, σαν γνήσιος εκπρόσωπος της μη‐παρεμβατικής συμβουλευτικής, πάτησα τις φωνές:«Και τι στην οργή δίνεις εσύ στη Ζωή;» Κάθε μέρα παίρνεις από τη γη, παίρνεις από τον αέρα, παίρνεις από την ομορφιά— τι ανταποδίδεις; Ποτέ δε σκεφτόμαστε την ανταπόδοση, δεν είναι έτσι;»

Την εποχή που έγραφα ένα βιβλίο πάνω στη συμβουλευτική, πέρασα τρεις μήνες μόνος μου σε μια μικρή καμπίνα στη Βόρεια Καλιφόρνια. Κάθε μέρα ξεκινούσα μακρινούς περιπάτους κατά μήκος του ποταμού Σμιθ, ανάμεσα στις σε κόγιες και χανόμουνα για ώρες ολόκληρες. Μια μέρα βρέθηκα σε μια συστάδα από γιγάντιες σεκόγιες και παρατήρησα μια ταμπελίτσα πάνω σε μια απ' αυτές τις τεράστιες σεκόγιες, γραμμένη από κάποιο δασονόμο, που εξηγούσε τον κύκλο ζωής της σεκόγια, χωρίς ίσως να συνειδητοποιεί τι ωραίος που ήταν. Έδειχνε πως, όταν η σεκόγια ήταν τόσο μεγάλη, γεννήθηκε ο Βούδας, ότι σ' αυτό το ύψος της γεννήθηκε ο Χριστός, σ' αυτό το ύψος ο Αννίβας πέρασε τις Άλπεις και ούτω καθεξής. Στην τελευταία παράγραφο έλεγε: «Ακόμη κι' όταν πεθαίνει ένα δέντρο και ξαπλώνει πάνω στη γη, δεν τελειώνουν όλα. Οι παράγοντες αποσύνθεσης αρχίζουν την αργή διάλυση του δέντρου. Καθώς περνούν τα χρόνια, το δέντρο γίνεται ένα με το έδαφος, επιστρέφοντας όλα όσα πήρε, για να ζήσουν κι άλλα απ' αυτό». Δεν είναι φοβερό; Αμέσως σκέφτηκα ότι αυτό θα μπορούσε να ισχύει και για τον άνθρωπο. Στο τέλος τουλάχιστον δίνουμε κάτι! Τι θαυμάσιος, αέναος κύκλος! Ίσως να είχε δίκιο ο Πίο Ρόστεν όταν είπε, ότι ο σκοπός της ζωής είναι απλώς να μετρήσεις κάπου, να είσαι κάτι, να είχε κάποια σημασία το γεγονός ότι έζησες. Ίσως αυτό να είναι το ουσιαστικό.

Οι λέξεις είναι κάτι που με διασκεδάζει πολύ. Μ' αρέσει να παίζω με τις λέξεις.

Γι' αυτό έφτιαξα έναν κατάλογο λέξεων που αποτελούν ένα είδος οδηγού προς το ουσιαστικό:
1. Ορθή Γνώση, για να σας δώσει τα απαραίτητα εργαλεία για το ταξίδι.
2.Σοφία, για να χρησιμοποιήσετε τη συσσωρευμένη γνώση του παρελθόντος με τρόπο που θα σας βοηθήσει καλύτερα να ανακαλύψετε την παρουσία σας, το«τώρα».
3.Κατανόηση, για να δεχόσαστε τους άλλους που έχουν ίσως διαφορετικό τρόπο από το δικό σας με λεπτότητα και κατανόηση, καθώς προχωράτε μαζί τους ή ανάμεσά τους ή γύρω τους στο δρόμο της ζωής σας.
4.Αρμονία, για να μπορείτε να δεχόσαστε τη φυσική ροή της ζωής.
5.Δημιουργικότητα, για να συνειδητοποιήσετε και να αναγνωρίσετε νέες λύσεις και
άγνωστα μονοπάτια στο δρόμο σας.
6.Δύναμη,για να αντισταθείτε στο φόβο και να προχωρήσετε μπροστά, παρά την
αβεβαιότητα, χωρίς εγγυήσεις ή πληρωμή.
7.Γαλήνη, για να στεκόσαστε γερά στα πόδια σας.
8.Χαρά, για να είσαστε πάντα γεμάτοι τραγούδια, γέλια και χορούς.
9.Αγάπη, ο σίγουρος οδηγός προς το υψηλότερο επίπεδο συνειδητότητας πού είναι ικανός να φτάσει ο άνθρωπος.
10.Ενότητα, κι αυτό μας ξαναφέρνει εκεί απ' όπου ξεκινήσαμε— τη θέση όπου είμαστε ένα με τον εαυτό μας και με όλα τα άλλα πράγματα.

Έτσι η μελέτη της αγάπης με οδήγησε στη μελέτη της ζωής.
Ζωή μέσα στην αγάπη σημαίνει ζωή μέσα στη ζωή και ζωή μέσα στη ζωή σημαίνει ζωή μέσα στην αγάπη...