Έλα ύπνε πάρ’ το, σε μετάξι απάνω βάλτο, σιγά..

«Ώρα καθαριότητας» ο ύπνος για τον εγκέφαλο

Η αϋπνία ισοδυναμεί με απεργία των εργατών καθαριότητας, καθώς ο εγκέφαλός, μένοντας χωρίς ύπνο, αδυνατεί πλέον να ξεφορτωθεί τα νοητικά «σκουπίδια» που έχει μαζέψει μέσα στη μέρα.


Νέα στοιχεία γι' αυτή τη χρησιμότητα του ύπνου φέρνουν δύο νέες επιστημονικές έρευνες, που διαπίστωσαν ότι, ενώ τη μέρα ο εγκέφαλος «χτίζει» νέες νευρωνικές συνδέσεις ανάμεσα στα κύτταρά του, με βάση τις εμπειρίες και τα ερεθίσματα που δέχεται, στη διάρκεια του ύπνου που ακολουθεί, οι συνδέσεις αυτές περιορίζονται ξανά, καθώς αρχίζει ένα «ξεκαθάρισμα» στο πλαίσιο της προσπάθειας του εγκεφάλου να μην υπερφορτωθεί με περιττές πληροφορίες.

Η πρώτη μελέτη, με επικεφαλής τον Πολ Σόου της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεν Λιούις των ΗΠΑ, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science», σύμφωνα με τον Independent. Η έρευνα ενισχύει την άποψη ότι ο ύπνος είναι σημαντικός αφενός για να αφομοιωθούν οι σημαντικές αναμνήσεις της μέρας που προηγήθηκε και αφετέρου για να «σβηστούν» οι περιττές αναμνήσεις που τείνουν να μπλοκάρουν το σύστημα του εγκεφάλου.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, μπορεί πολλοί άνθρωποι να χάνουν τον ύπνο τους ανησυχώντας για διάφορα πράγματα, όπως για το αν θα συνεχίσουν να έχουν τη δουλειά τους και αύριο, όμως το καλύτερο που έχουν να κάνουν για να λειτουργήσουν αποδοτικότερα την επόμενη μέρα, είναι να φροντίσουν να κοιμηθούν καλά γιατί αυτό ωφελεί κατ' εξοχήν τον εγκέφαλο και το νου τους.

Η έρευνα βασίστηκε σε μελέτη μυγών, επειδή οι επιστήμονες θεωρούν ότι αποτελούν κατάλληλο μοντέλο και για τον άνθρωπο, καθώς και αυτές χρειάζονται ύπνο έξι ως οκτώ ωρών τη μέρα, ενώ δείχνουν σωματικά και νοητικά συμπτώματα στέρησης, όταν δεν κοιμούνται αρκετά.

Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι ο ύπνος βελτιώνει τη μάθηση και τη μνήμη στα ζώα. Η νέα έρευνα προχώρησε παραπέρα, δείχνοντας ότι οι νευρωνικές συνδέσεις (συνάψεις) ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα αυξάνουν τη μέρα και μειώνονται μετά από έναν καλό ύπνο. Στο τέλος του ύπνου, διαπιστώθηκε ότι οι ισχυρότερες νέες συνάψεις είχαν συρρικνωθεί, ενώ οι πιο ασθενείς είχαν εξαφανιστεί τελείως.

Το συμπέρασμα, κατά τους ερευνητές, είναι ότι δεν χρειάζεται να θυμόμαστε πολλά από αυτά που μαθαίνουμε τη μέρα, ενώ για να μαθαίνουμε καινούρια πράγματα, πρέπει συνεχώς να καθαρίζουμε τα «σκουπίδια» που γεμίζουν το μυαλό μας, ώστε να κάνουμε χώρο για τις νέες εμπειρίες και γνώσεις.

Μια άλλη σχετική εργασία, από ερευνητές του Τμήματος Ψυχιατρικής του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν των ΗΠΑ, υπό τους Τζούλιο Τονιόνι και Κιάρα Τσιρέλι, δημοσιεύτηκε επίσης στο «Science». Βασίστηκε και αυτή στη μελέτη μυγών (δροσόφιλας) και παρέχει επίσης νέα στοιχεία ότι ο ύπνος βοηθά τον εγκέφαλο να εξοικονομήσει ενέργεια και ζωτικό αποθηκευτικό χώρο για νέες πληροφορίες, «ξεσκαρτάροντας» τις συνάψεις που δημιουργήθηκαν μέσα στη μέρα.

Οι ιταλο-αμερικανοί ερευνητές επισημαίνουν ότι ο ύπνος είναι καθολικό, αυστηρά ρυθμιζόμενο και απαραίτητο για τη νόηση φαινόμενο, που παραμένει μυστήριο. Σύμφωνα πάντως με τις πιο πρόσφατες έρευνες, φαίνεται πως ο ύπνος, η μνήμη και η πλαστικότητα του εγκεφάλου (δηλαδή η καταστροφή και γέννηση νέων νευρωνικών συνδέσεων) συνδέονται στενά μεταξύ τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα πρωτεϊνών στα σημαντικά συστατικά των κεντρικών εγκεφαλικών συνάψεων ήσαν υψηλά τη μέρα και χαμηλά μετά τον ύπνο, γεγονός που δείχνει ότι ο ύπνος φέρνει συρρίκνωση των νευρωνικών διασυνδέσεων.

www.kathimerini.gr με πληροφορίες ΑΠΕ-ΜΠΕ





Τάσεις αυτοκτονίας δημιουργούν τα χρόνια προβλήματα ύπνου


Έρευνα δείχνει σαφή σύνδεση ανάμεσα στις αϋπνίες και τις αυτοκτονίες.

Άτομα που πάσχουν από χρόνια προβλήματα ύπνου έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν τάσεις αυτοκτονίας σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν και του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Πολωνίας.

Ενδεικτικά, αναφέρθηκε πως φαινόμενα όπως η δυσκολία να κοιμηθεί κάποιος, το πρόωρο εγερτήριο ή η κλασική αϋπνία αυξάνουν τις σκέψεις που συνδέονται με αυτοκτονία.

«Οι άνθρωποι με δύο ή περισσότερα συμπτώματα διαταραχής στον ύπνο τους έχουν 2,6 φορές περισσότερες πιθανότητες να προβούν σε απόπειρες αυτοκτονίας από ότι άνθρωποι οι οποίοι δεν υποφέρουν από τέτοια προβλήματα» είπε ο Μάρσιν Βόνιαρ, ερευνητής του πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν.

«Οι επιπτώσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας είναι εμφανείς, καθώς η παρουσία προβλημάτων στον ύπνο πλέον θα πρέπει να λειτουργεί ως ένδειξη προς τους γιατρούς πως κάτι ίσως δεν πάει καλά, ακόμα και αν ο ασθενής δεν φαίνεται να παρουσιάζει προβλήματα ψυχιατρικής φύσης» συμπλήρωσε.

Σύμφωνα με πληροφορίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, 877.000 άτομα αυτοκτονούν κάθε χρόνο. Επίσης, αντιστοιχούν 10 με 40 απόπειρες για κάθε επιτυχημένη αυτοκτονία.

Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 5.692 Αμερικανοί και Αμερικανίδες.

Το 1/3 των συμμετεχόντων παραδέχτηκαν τουλάχιστον ένα είδος διαταραχής στον περασμένο χρόνο, (από δυσκολία στον ύπνο μέχρι χρόνια προβλήματα αϋπνίας). Συνδυάζοντας τα προβλήματα αυτά με ιστορικά κακομεταχείρισης, χρήσης ουσιών, οικονομικών ή οικογενειακών δυσχερειών βγήκε το συμπέρασμα πως οι διαταραχές αυτές σε πολλές περιπτώσεις είναι άρρηκτα δεμένες με τις τάσεις αυτοκτονίας. Επίσης, οι ερευνητές αναφέρθηκαν σε εγκεφαλικά προβλήματα που συνδέονται με την έκκριση σεροτονίνης στον εγκέφαλο, η έλλειψη της οποίας συνδέεται αποδεδειγμένα με θέματα κατάθλιψης.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν πως η έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων ύπνου μπορεί να ελαττώσει το ενδεχόμενο της εμφάνισης τάσεων αυτοκτονίας» κατέληξε ο κ. Βόνιαρ.

www.kathimerini.gr με πληροφορίες από Reuters





Στην αγκαλιά του Μορφέα: Η αναγκαιότητα του ύπνου


Πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τον ύπνο τους παραπονούνται ότι "για μήνες, μπορεί και για χρόνια, δεν έχουν κλείσει μάτι ούτε μια στιγμή". Παρ΄ ότι πολλοί από αυτούς που πάσχουν από αϋπνία είναι σίγουροι ότι δεν έχουν κλείσει μάτι επί πολλές ημέρες, στην πραγματικότητα κανένας δεν παραμένει ξύπνιος για διάστημα μεγαλύτερο των δύο ημερών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μπορούμε να επιβιώσουμε περισσότερο χρόνο χωρίς τροφή από ό,τι χωρίς ύπνο.

Ο ύπνος αποτελεί αναμφισβήτητα μια βασική ανάγκη. Όμως, η διάρκειά του ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό από άτομο σε άτομο. Σε ένα από τα έργα του ο εβραϊκής καταγωγής Ισπανός φιλόσοφος και γιατρός Rabbi Moses ben Maimon ή Μαιμονίδης υποστήριξε ότι πρέπει να κοιμόμαστε κατά το ένα τρίτο της ημέρας, δηλαδή το κλασικό οκτάωρο.

Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να συνδέσουμε τη διάρκεια του ύπνου με την παραγωγικότητα ή με τη σχολική επιτυχία και αντίστοιχα την έλλειψη ανάπαυσης με τα εργατικά ατυχήματα.
Σήμερα, οι ερευνητές από όλες τις χώρες συμφωνούν ότι η ανάγκη για ύπνο, όπως εξάλλου και τα περισσότερα βιολογικά γνωρίσματα, εάν αναπαρασταθεί γραφικά, παρουσιάζει μια κανονική κωνοειδή κατανομή: τα άκρα της είναι 4,5 και 10,5 ώρες και ο μέσος όρος μεταξύ 6,5 και 8,5 ωρών. Στο μέσο όρο ανήκει το 65% περίπου του πληθυσμού. Φαίνεται ότι, όπως ακριβώς υπάρχουν άνθρωποι με μεγάλα αφτιά και άλλοι με μικρά, έτσι υπάρχουν και εκείνοι που κοιμούνται πολύ και εκείνοι που κοιμούνται λίγο, κάτι που είναι απολύτως φυσικό.

Ένα άλλο ερώτημα που απασχολεί πολλούς είναι: πόσες ώρες πρέπει να κοιμάται κάποιος για να λειτουργεί κανονικά.

Δυστυχώς δεν υπάρχει μόνο μία απάντηση. Δεν θα πρέπει να ανησυχούμε, αν ένα μωρό δεν κοιμάται πολύ. Αν το μωρό δείχνει ζωηρό και ευτυχισμένο όσο είναι ξύπνιο, τότε ο χρόνος που κοιμάται του αρκεί. Εάν το άτομο που κοιμάται πέντε ή έξι ώρες τη νύχτα είναι ενεργητικό και ζωηρό κατά τη διάρκεια της ημέρας και δεν αισθάνεται χρόνια κούραση ούτε έντονη επιθυμία για ύπνο, τότε είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν χρειάζεται περισσότερο ύπνο.

Ένα άλλο ζήτημα είναι εάν ένας άνθρωπος, που έχει συνηθίσει να κοιμάται ένα συγκεκριμένο αριθμό ωρών κάθε νύχτα, μπορεί να αλλάξει τη διάρκεια του ύπνου του.
Μπορεί η προοπτική να μειώσουμε το χρόνο που κοιμόμαστε να ακούγεται ελκυστική, επειδή θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερο χρόνο για την εργασιακή μας δραστηριότητα, αλλά το ζητούμενο είναι να το επιτύχουμε χωρίς αρνητικές συνέπειες.

Σύμφωνα με το Βρετανό ερευνητή ύπνου Jim Horne, ο ύπνος διαιρείται σε δύο τύπους: τον "πυρήνα" ή απαραίτητο ύπνο και τον "πολυτελή". Υποστηρίζει μάλιστα ότι ο οργανισμός χρειάζεται μόνο τον ύπνο που έχει ζωτική σημασία, τον επονομαζόμενο βαθύ. Οι ώρες εκτός βαθύ ύπνου θεωρούνται πολυτέλεια και μπορούν να ελαττωθούν χωρίς να προκληθεί οποιαδήποτε βλάβη.

Ελάχιστοι έχουν επιχειρήσει να ερευνήσουν τι συμβαίνει όταν η διάρκεια του ύπνου μειώνεται, λόγου χάρη, κατά 20 με 30% για μεγάλη χρονική περίοδο.
Ολιγόωρη απώλεια του φευγαλέου ή και του σταθερού μας ύπνου, ακόμα και για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω εργασιακών απαιτήσεων, διαταραχών της προσωπικότητας ή αϋπνίας, είναι μάλλον απίθανο να έχει από μόνη της σημαντικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά.

Πάντως, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν πολλές έρευνες σχετικά με τις συνέπειες της μείωσης ή ακόμα και της ολικής στέρησης του ύπνου στη λειτουργία του οργανισμού και τη συμπεριφορά. Τα πορίσματα αυτών των ερευνών αποκαλύπτουν μια σημαντική πτώση των ημερήσιων επιπέδων λειτουργίας που εκδηλώνονται στις ληθαργικές αντιδράσεις (νωχελικές αντιδράσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από ελάττωση των αντανακλαστικών) και στην ταχύτητα της σκέψης.

Τα άτομα που μελετήθηκαν είχαν την τάση να αποτυγχάνουν κυρίως σε πολύπλοκα έργα που απαιτούσαν υψηλό επίπεδο προσοχής και μνήμης, παρά σε απλά έργα που εκτελούνταν αυτόματα. Παρατηρήθηκαν επίσης αλλαγές στη διάθεσή τους, όπως κατάθλιψη και αυξημένα επίπεδα έντασης και διαπροσωπικής ευαισθησίας. Οι άνθρωποι που στερούνται τον ύπνο έχουν την τάση να κλείνονται στον εαυτό τους και να αντιδρούν επιθετικά για ασήμαντα ζητήματα. Πιστεύεται ότι το διάστημα των τεσσάρων ημερών αποτελεί το ανώτατο όριο συνεχούς δραστηριότητας χωρίς ύπνο σε συνθήκες που είναι απαραίτητη η πλήρης αξιοποίηση των αποθεμάτων ενέργειας.

Η άποψη ότι όλοι χρειάζονται τον ίδιο χρόνο ύπνου είναι εντελώς αστήρικτη. Εάν κάποιος χρειάζεται κάθε βράδυ έξι ώρες ύπνου, δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αν για ένα μεγάλο διάστημα αναγκαστεί να κοιμάται δύο με τρεις ή ακόμα και πέντε ώρες τη νύχτα. Σε μια κατάσταση όπως αυτή, ο άμεσος κίνδυνος είναι η εμφάνιση καταναγκαστικής τάσης για ύπνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, ιδιαίτερα σε διαστήματα αδράνειας, συχνά όμως και σε συνθήκες έντασης. Μερικά από αυτά τα διαστήματα ύπνου είναι πολύ σύντομα, αρκούν όμως για να θέσουν σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή σας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι άνθρωποι που υποφέρουν από χρόνια ανεπάρκεια ύπνου δεν λειτουργούν φυσιολογικά. Συνήθως νυστάζουν και παρουσιάζουν συμπτώματα οξυθυμίας και κατάθλιψης. Κάτι τέτοιο μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα επικίνδυνο, εάν εργάζεστε σε επαγγέλματα τα οποία εγκυμονούν υψηλό κίνδυνο για το κοινό, όπως είναι αυτά του οδηγού, του πιλότου και του γιατρού. Οι ειδικευόμενοι γιατροί, που έχουν εφημερία τη νύχτα, πρέπει την επόμενη μέρα να συνεχίσουν να εργάζονται αποτελεσματικά ανεξάρτητα από την κούραση που νιώθουν.

Από ό,τι φαίνεται, λοιπόν, ο ύπνος έχει ζωτική σημασία για τη ρύθμιση και τη σταθερότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος του οργανισμού. Οι περίπλοκοι μηχανισμοί που συντηρούν αυτήν τη σταθερότητα χρειάζονται τον ύπνο, όπως ακριβώς χρειάζονται συντήρηση οι ακόμα πιο απλοί μηχανισμοί των ηλεκτρονικών και μηχανικών συστημάτων.

Σε περίπτωση που τα παραπάνω δεν σας ευαισθητοποίησαν αρκετά και σκοπεύετε να ξενυχτήσετε, το ρεκόρ στέρησης ύπνου κατέχει ο Randy Gardner με 264 ώρες αϋπνίας.

Μη θυσιάσετε λοιπόν στο βωμό της διασκέδασης την απαραίτητη για την ισορροπία σας "αγκαλιά του Μορφέα".

Στοιχεία από το βιβλίο "Ο Μαγικός Κόσμος του Ύπνου" του Peretz Lavie
Χατζηγεωργίου Γιώργος, Ιατρός

"Βλέφαρό μου"

Έλα ύπνε πάρ’ το, σε μετάξι απάνω βάλ' το, σιγά
Κι από μέλι, γάλα να ’ν' του ονείρου του η σκάλα, πλατιά

Βλέφαρό μου, σφαλιστό, αχ τυχερό μου
Μη χαράζεις άστρο της αυγής μη μου τρομάζεις

Έλα ύπνε πάρ’ το, σε μετάξι απάνω βάλ' το, σιγά
Κι από μέλι, γάλα να ’ν' του ονείρου του η σκάλα, πλατιά

Βλέφαρό μου, σκαλιστό, αχ τυχερό μου
Μη χαράζεις άστρο της αυγής μη μου τρομάζεις

Έλα ύπνε πάρ’ το, σε μετάξι απάνω βάλτο, σιγά